OPENING WERELDDAG TEGEN DE ARMOEDE

Dominee Dick Couvée, 17 oktober 2013

De Rotterdamse Alliantie heeft mij gevraagd een paar dingen te zeggen. Dat wil ik heel graag doen, omdat ik ontzettend blij ben met de samenwerking tussen de Rotterdamse Sociale Alliantie en de Pauluskerk. En ik weet dat dat wederzijds is. En ik ben ook ontzettend blij dat wij ook deze bijeenkomst organiseren in de nieuwe kerk. Want ik denk dat een onderwerp als dit zich daar uitstekend voor leent. Dus van harte welkom allemaal, ook namens mijzelf en ik ben heel blij dat wij hier zitten zoals wij hier zitten. Want het onderwerp is meer dan belangrijk genoeg.

Vorig jaar waren we aan de overkant, op de Westersingel, toen zag het er allemaal een beetje anders uit. Toen heb ik een aantal dingen gezegd over Rotterdam Armoedevrije Stad. En dat is vervolgens eigenlijk heel actief opgepakt door de wethouder Florijn. Daar zijn we ook blij mee. We zijn er nog niet, laat ik dat maar even voorop zetten. Maar toch worden er stappen gezet, gerichte stappen, om iets te doen aan die groepen in Rotterdam die het meest arm zijn.

Vanmiddag wil ik een paar andere dingen zeggen en het gaat over de oorzaken van armoede. Dat geldt zeker hier in de stad, als ik rondloop in het Oude Westen. En ook als ik op andere plekken in de stad rondloop. Ik kijk naar de stad en ik probeer de stad op me te laten inwerken. Dan heb ik steeds meer het gevoel dat armoede niet iets is wat mensen overkomt, natuurlijk overkomt het ze soms, maar dat het vooral man-made is. Er zijn mensen die veroorzaken dat andere mensen onvoldoende geld, onvoldoende contacten of onvoldoende te eten hebben. En daar wou ik vanmiddag iets over zeggen.

Misschien even: We hadden hier gisteren en eergisteren World Record Cooking dagen. Toen stond ik hier gisteren ook. Als voorbeeld ervan: er wordt op aarde vier miljard ton voedsel per jaar geproduceerd. Dat is meer dan genoeg voor iedereen. En zo’n dertig tot vijftig procent van dat voedsel verdwijnt door verspilling en noem maar op. Eén van de redenen waarom heel veel mensen op aarde niet te eten hebben.

Maar nu iets over die oorzaak. Ik heb steeds meer het gevoel dat er in Nederland, eigenlijk in heel Europa en ook in de Verenigde Staten, sprake is van een enorme blinde vlek. En die vlek betreft de groei en de enorme invloed van banken en bedrijven in en op onze samenleving. Als een soort wereldwijde bacterie heeft die invloed zich inmiddels verspreid over het grootste deel van de landen op aarde. En in het algemeen stellen we ons dat zo voor, dat dat een natuurlijk en een logisch proces is in de wereldgeschiedenis op dit moment. En op sommige ogenblikken en op sommige plekken op aarde heeft dit weliswaar nadelige effecten, mensen worden werkloos en men gaat korten op de overheidsuitgaven, er zijn nadelige milieueffecten, maar per saldo, zegt men, gaat dat op de lange termijn positief uitwerken, omdat dat alles uiteindelijk welvaart voor ons allemaal laat ontstaan.

Een voorbeeld daarvan, kort geleden had je het programma Buitenhof, dat kent u waarschijnlijk wel. Een discussie tussen een lid van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid en Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden. Het ging over de voors en tegens van de “participatiesamenleving”. Die sinds de derde dinsdag van september door het kabinet Rutte wordt omhelst als het enige en juiste alternatief voor de verzorgingsstaat. Daar heb ik wel een paar vraagtekens bij, daar kom ik zo op terug. Een discussie die vooral ging over de herverdeling van verantwoordelijkheden tussen de overheid en de burger. Dus tussen de overheid, zeg maar het Stadhuis en den Haag en ons. Dat is een belangrijk thema. Maar voor mijn gevoel werd die discussie ook gevoerd in termen die uitgaan van een werkelijkheid in Nederland die niet meer bestaat of maar ten dele.

Waarom? In de achttiende en negentiende eeuw waren staten inderdaad zo’n beetje de machtigste actoren in de samenleving. Onze democratieën, of wat daarvan geworden is, zijn het punt van een eeuwenlange discussie over die machtige staat, of de overheid. Dat die overheid niet in hun eigen belang werkt maar voor ons burgers en niet andersom. We hebben daar een enorm systeem voor ontwikkeld, we noemen dat machtsgelijkheid en de gedachte van de rechtsstaat. Van dat oude model over overheid en burger gaan we nog steeds uit.

Maar de werkelijkheid van nu is inmiddels enorm veranderd. Want de macht en de invloed van grote banken en van internationaal opererende bedrijven, de multinationals, is zo enorm groot geworden dat ze vaak de macht van nationale staten ver te boven gaan. Ze oefenen inmiddels zoveel invloed uit op het wel en wee van onze samenleving, op de overheid ook, niet zichtbaar en vaak niet democratisch gecontroleerd, maar achter de schermen en ook voor de schermen. Want de hele dag worden wij beïnvloed door het evangelie van het grote bedrijfsleven, lees de reclame. Die enorme invloed van de grote banken en bedrijven blijft meestal buiten beeld en ook buiten de discussies. We vinden dat heel vanzelfsprekend dat dat zo is. Ik vind dat helemaal niet zo vanzelfsprekend. En omdat we dat met z’n allen niet goed zien noem ik dat een blinde vlek.

Nu heb ik hier een prachtig boek, dat is een boek van een Amerikaanse journaliste Naomi Klein. En dat boek heet de Shock Doctrine, de opkomst van het rampenkapitalisme. Ik heb het afgelopen zomer gelezen. De stelling van Naomi Klein is dat de huidige vorm, een vorm van fundamentalisme is. Fundamentalisme heb je niet alleen in de Islam, maar dat heb je ook in onze eigen samenleving. En onze eigen samenleving wordt bewust naar de hand gezet van dat kapitalisme. Dat kapitalisme is uitgevonden door Milton Friedman en zijn Chicago Boys. En Milton Friedman hoopt dat de taak van de overheid deze was: Onze vrijheid beschermen tegen vijanden van buiten, orde en wetten bewaken, privé contracten beschermen en zorgen dat er een markt is die hun recht doet.

Dat betekent dat deze school van economie onze staat, onze samenleving, dus niet beschouwd als het verlengstuk van de belangen van burgers, maar van grote bedrijven en van banken. En de instrumenten die die vorm van kapitalisme inzet zijn steeds dezelfde, een deel van jullie kent ze wel. Het zijn deregulering en privatisering en een kleine overheid. Dus bezuinigen op de overheidsuitgaven, nu recent op de derde dinsdag van september weer met zes miljard, met name in de sfeer van de sociale zekerheid.

Naomi Klein zegt dat wat er gebeurt in onze samenleving niet de hand van God is of een natuurramp, een soort tsunami, maar dat het welbewust wordt georganiseerd door een aantal partijen die daar belang bij hebben. Ik weet niet of jullie weten over hoeveel wij met zijn alleen in Europa betaald hebben om de grote banken te redden. Dat is niet zo lang geleden uitgezocht. In Europa heeft dat onze samenleving bij elkaar vijfduizend miljard euro’s gekost. En dat geld is opgebracht door ons, onze samenleving. En dat is één van de redenen waarom de overheid moet bezuinigen, met grote gevolgen voor ons allemaal. En daar gaat dit boek van Naomi over. En zij heeft mij eigenlijk, ik kan het iedereen aanbevelen, nog weer meer de ogen geopend voor wat er aan de gang is.

En het lijkt mij van enorm belang dat de invloed van die grote bedrijven, ik ben niet tegen het bedrijfsleven, ik ben ook niet tegen banken, maar dat de invloed van die grote bedrijven en van de grote banken zo ingrijpt op onze samenleving dat die net als die van staten en van overheden moet komen onder democratische invloed. We hebben zoveel macht dat het niet anders kan dat wij met zijn allen gaan bepalen wat voor beslissingen zij nemen, niet in het eigen belang, maar in het belang van ons.

En waarom zeg ik dat op dit ogenblik, jullie weten waar de Pauluskerk voor staat. Er komen talloze mensen die niet in staat zijn om zelfstandig hun leven te voeren. Dakloos, verslaafd, vreemdelingen, ook veel vluchtelingen, geen geld, geen inkomen. En dat is dus niet iets wat zomaar over je heen komt, dat organiseren wij met zijn allen. En volgens mij, vanuit alles wat er in de Pauluskerk gebeurt, steeds meer mensen in de schulden ook, steeds meer zzp-ers, kleine ondernemers in de schulden. Opnieuw dat komt niet zomaar, dat organiseren we met zijn allen.

En dat is de reden waarom ik vanmiddag wilde laten zien wat er aan de gang is, want het maakt mij ongelofelijk woedend om te zien dat zoveel mensen in de problemen raken en niet omdat het een natuurramp is, maar omdat we het uiteindelijk zo organiseren dat een kleine groep van mensen steeds rijker wordt en een hele grote groep steeds armer. En het aantal armen, mensen die leven onder de officiële armoedegrens in Nederland, stijgt en stijgt ook flink. En het aantal mensen dat arm is in Rotterdam is het hoogste aantal van het land. De meeste armoede van de steden in Nederland. En nogmaals dat is nu niets wat zomaar over ons komt. Op het moment dat we met elkaar in staat zouden zijn om beter te delen dan kom je een heel end. En kun je een belangrijk deel van dat probleem oplossen.

Dat wou ik met jullie delen. Ik dank jullie voor je aandacht.