RoSA! Nieuwsbrief 170 / 2 oktober 2022

Stagflatie

door Drs. Tjeerd de Boer

Stagnatie en inflatie

De term stagflatie werd in de jaren ’70 bedacht door economen en werd overgenomen door politici. Men wist geen raad toen met stagflatie wegens een beruchte tegenstrijdigheid. Tot in de jaren ’70 was Keynesiaanse economische politiek dominant in de meeste Westerse landen. De theorie van Keynes was makkelijk te begrijpen wegens een bepaalde logica in zijn conjunctuurtheorie. Tijdens een recessie of depressie krijg je te maken met deflatie, een negatieve prijs- en loonspiraal die de economie verlamt over een bepaalde periode. Omdat ook bedrijfsinvesteringen verlamd worden, moet de overheid investeren om uit deze crisis te komen. Op deze manier kan een laagconjunctuur worden omgekeerd naar herstel van groei.

In een oververhitte economie met doorgaans een te grote vraag en het gevaar van teveel investeringen en overheidsuitgaven ontstaat inflatie. Keynes wees zeker op het belang van goede lonen om zo een goede consumentenmarkt te creëren tot vreugde van ondernemers voor hun groei van afzetmarkten. Wordt de inflatie gevaarlijk hoog, zeg boven de 5 à 10 %, dan kan een centrale bank ingrijpen door de renten te verhogen. Dat remt leningen voor investeringen en consumeren. Maar ook de overheid kan een hoogconjunctuur afremmen door bezuinigingen op de collectieve sector. En het verhogen van belastingen om de staatskas extra te vullen in geval er weer magere jaren volgen. De overheid moest dus gasgeven bij laagconjunctuur en remmen bij hoogconjunctuur.

goede lonen voor een goede consumentenmarkt

In de jaren ’70 gebeurde er iets merkwaardigs. Veel afzetmarkten waren verzadigd ofwel de vraag nam niet meer toe, stagnatie dus (nog geen recessie!). Maar door de eerste oliecrisis namen de productieprijzen enorm toe, de cost push inflation. Aldus ontstond een tegenstrijdig mengsel van én stagnatie én inflatie, versterkt als de lonen evenredig toenamen met de inflatie én ondernemers deze kostenstijging weer doorberekenden in hun prijzen. Toen in 1979 opnieuw een olieprijsexplosie volgde, geraakten de economieën van alle Westerse landen in een recessie.

De gevolgen voor de Keynesiaanisme theorie binnen de economische wetenschap en de daarop gebaseerde politiek sinds de Tweede Wereldoorlog waren desastreus. De combinatie van stagnatie én inflatie kon namelijk niet volgens de leer van Keynes. De neoliberalen rondom Friedman die decennialang hadden moeten wachten achter de coulissen, grepen hun kans en veroverden het wereldtoneel in economie en politiek na 1980. De overheid werd gezien ook als een inflatie aanjager door veel te hoge collectieve uitgaven. Aldus werd Bezuinigen onderdeel van de neoliberale politiek.

Een omgekeerde stagflatie

Na de coronacrisis – let wel dat de meeste Westerse landen economisch bleven groeien- ontstond een combinatie inflatie door grote inhaalvraag door consumenten en, gevolg van de lockdowns vooral in China, een kostprijsinflatie door verstoorde leverantie van grondstoffen en onderdelen. Daarna volgde een energieprijsexplosie die zijn weerga niet kent, we weten intussen de cijfers. Bij elkaar opgeteld dus een hyperinflatie die de jaren ’70 overtreft.

En met dit verschil dat de inflatie in de jaren ’70 niet werd veroorzaakt door een te grote consumentenvraag maar voornamelijk door kostprijsinflatie door de olieprijsverhogingen. Ook een verschil met de inflatie van toen is dat we nu aan de aanbodzijde te maken hebben met kostprijsinflatie door verstoorde wereldwijde productienetwerken en daar bovenop een enorme kostprijsinflatie door die energieprijzen. Om te beginnen met transporttarieven en vervolgens het doorberekenen van de energieprijsinflatie naar eindverbruikers. Maar dit kan tot op zekere hoogte, letterlijk qua prijzen, want vraagstagnatie dreigt. Wie heeft 5 euro over voor een brood of een kop koffie op een terras? Of kan het nog betalen? Ondernemers die dan vervolgens armer worden door omzetverlies en door de energieprijzen.

Hier kan de wal het schip keren, ik bedoel dat tot dit moment de economie van de meeste Westerse landen, China en Japan blijft groeien in combinatie met die hyperinflatie. Vooral de energieprijzen leiden nu tot grote bestedingsarmoede bij lage- en middeninkomens d.w.z. dat na aftrek van vaste lasten zoals de ook al hoge woonkosten, de bestedingsruimte in deze inkomensgroepen steeds verder afneemt en dan ook nog geconfronteerd met toegenomen consumentenprijzen algemeen. Kortom de vraag van consumenten staat onder druk, zodat een combinatie van stagnatie en inflatie ontstaat. Echter de stagnatie van de consumptieve vraag nu is een gevolg van de grote inflatie, een groot verschil met de jaren ’70 toen de consumentenvraag al stagneerde vóor de inflatie.

Kortom de vraag van consumenten
staat onder druk

De Bankschroef

(zie artikel in Nieuwsbrief 164).
In reactie op de crisis van 2008 gingen centrale banken slechte leningen van landen, banken en bedrijven opkopen zodat er extra geld in de economie terechtkwam. Als bekend werden renten absurd laag gesteld, zelfs onder nul procent zodat je kon verdienen op schulden en rente moest betalen op spaartegoeden. Lenen ook door overheden werd gestimuleerd. Dit beleid van kwantitatieve verruiming van de geldhoeveelheid werd gevoed door angst voor deflatie, die zoals eerder in dit artikel opgemerkt, zal voorkomen in een grote depressie. Centrale banken moesten dus inflatie bevorderen met als streefgetal 2 %.

Maar toen de inflatiegolf begon, hebben diezelfde centrale banken bijgedragen aan de inflatie omdat ze veel te traag reageerden met het verhogen van renten en het afbouwen van dat opkoopbeleid. Omdat veel burgers en bedrijven te maken krijgen met een steeds krapper te besteden budget, zal de vraag naar leningen vanzelf afnemen. Dat bovendien binnenkort de bestedingsruimte van veel burgers verder wordt beperkt door stijgende hypotheekrenten. En dat de bestedingsruimte van jonge starters op de woningmarkt meteen wordt beperkt door hoge woonkosten, iets waar oudere huurders of kopers minder last van hebben. Steeds meer mensen in de lage inkomensgroepen worden zo snel overvallen door vooral de energieprijscrisis, dat ze onder hun bestedingsgrenzen direct een schuld oplopen. Datzelfde geldt voor ondernemers die hun energierekening niet meer kunnen betalen. Zo neemt- noodgedwongen - de vraag naar leningen weer toe.

De overheid terug van weggeweest..

Nu zitten neoliberalen in het defensief met hun stokpaardje dat de overheid zich niet of zo min mogelijk moet bemoeien met de economie. Scherper vertaald als laat bedrijven en banken over aan de werking van hunzelf en laat de rijken vrij zodat ze gaan investeren wat weer werk en inkomen oplevert. De beruchte Triggle Down Theory dat op die manier rijkdom van boven naar beneden sijpelt. Deze theorie is allang weerlegd door economische feiten: de rijken investeren veel minder dan dat ze nog meer beleggen! Als op dit moment de overheid ook in de USA niet zou ingrijpen met toeslagen, verhoging van de laagste inkomens en ondersteuning voor ondernemers die in de knel zitten, dan zouden we op dit moment een economische crisis hebben die velen financieel had geruïneerd, behalve de rijken.

Triggle Down Theory, rijkdom sijpelt naar beneden

Maar overheden komen door de inflatie en de energiecrisis, vooral mogelijk gemaakt door Putin, ook in een spagaat terecht net als de centrale banken. Doe je niets, dan verergert de situatie, zodat de banken zelf inflatie versterken maar als centrale banken iets doen, zoals renteverhoging, dan remmen zij de economie. Bij de overheid ziet het spagaat er anders uit: doen zij niets dan stort de economie in en doen zij wel iets, zoals we kennen aan pakketten van ondersteuningsmaatregelen voor bepaalde burgers en bedrijven, dan moet de overheid en forse greep in de staatskas doen, of indien geen saldo, extra staatsleningen aangaan tegen toenemende rentetarieven. Als beleggers hun vertrouwen verliezen in het functioneren van bepaalde landen zoals Italië en nu ook Het Verenigd Koningrijk, zal de rente op hun staatsleningen extra toenemen als een risicopremie. Dat zet de bestedingsruimte van overheden onder druk en vergroot de kans op economische crisis.

Staatsschulden

Voor Nederland valt de situatie mee. De omvang van de economie zal eind dit jaar zo’n 930 miljard euro zijn. Mede daardoor is de relatieve staatsschuld afgenomen tot minder dan 48 % van het BBP. Zou je 10 % extra staatsschuld opnemen voor beleid, dan kan de regering 93 miljard vrijmaken. Iets dat ik ze overigens niet zal aanraden. In veel van de ontwikkelde landen is hun staatschuld wel een probleem, zie Italië met een staatschuld van 160 % van BBP. Als deze landen meer rente moeten betalen op die staatsleningen wegens extra economische risico’s, dan kunnen die leningen een groot probleem worden zoals ik heb begrepen uit de indrukwekkende studie van Reinhart en Rogoff (zie artikel Nieuwsbrief 150). En moet de Europese Centrale Bank opnieuw ingrijpen om deze landen te redden.

Ondanks de Coronacrisis, de klimaatcrisis en de Inflatiecrisis zijn de financiële markten niet in crisis. Er vindt wel een gestage maar vrij onopvallende afname plaats van beurskoersen zoals Wall Street en in Nederland de AEX. De top 10 van rijken die ik regelmatig publiceerde, is wat armer geworden, Jeff Bezos bezit nu slechts 134 miljard... Onrust op financiële markten neemt toe met meer onzekerheid. Wat gaat de nogal rechtse Meloni doen met haar kabinet? Of ‘Dizzy Lizzy’, premier van Engeland die heilig gelooft in een Trickle Down beleid, belastingverlaging voor de rijken en te financieren door extra staatsleningen. In éen zin : te krankzinnig voor woorden! Ook volgens het Internationaal Monetair Fonds.

'Dizzy Lizzy' gelooft heilig in Trickle Down

Een vermoeden

Het is duidelijk dat overheden veel geld beschikbaar moeten hebben om een economische crisis te voorkomen of verminderen tot een recessie. Een recessie in combinatie met hyperinflatie, zoals stagnatie in de jaren ’70 in combinatie met inflatie. De wereldeconomie kan wel ernstig bedreigd worden door die Trickle Down praktijk van 40 jaar neoliberaal beleid. Rond het jaar 2000 viel het me door onderzoek al op dat rijken steeds meer beleggen dan investeren. Bedrijven die hun eigen aandelen opkopen om de koers op te drijven. Of bedrijven die zich meer met beleggen bezighielden dan met de voortgang van productie door investeren en innovatie.

Omdat de rijken meer beleggen dan investeren en als zij gratis geld krijgen van een neoliberaal warhoofd nog meer beleggen dan is het niet moeilijk in te zien hoe financiële bubbels ontstaan. Als regeringen van bepaalde landen weigeren om die enorme vermogensberg meer te belasten om zodoende genoeg geld binnen te halen voor anti crisisbeleid zonder extra staatsschulden dan voorzie ik toch een grote economische wereldcrisis, veroorzaakt door de toenemende kloof tussen rijk en arm, tussen vermogensbezitters en degenen met enkel inkomen uit werk of ondernemen.

Ter afsluiting: In de jaren ’70 was het toptarief voor hogen inkomens (boven een ton) zo’n 70 %, ook in de USA. Idem was de belasting op vermogens en winsten veel hoger dan na 1980. De kiezer moet om te beginnen begrijpen en willen kiezen voor een eind aan de plutocratie!

⇒

filmblik		DONATIE
begin	redactioneel	abonnement
doel	netwerk	verklaring
manifest	colofon

eindredacteur	hoofdredacteur
Therese Steur	Hans Goosen

economie:	actueel: Adriana
Tjeerd de Boer	Rollingswier