RoSA! en Erasmus Universiteit
Meer dan een jaar geleden is er een interview geweest tussen
van Isabel Awad en Elina Jonitz van de Erasmus Universiteit
Rotterdam (EUR) met Therese Steur en Hans Goosen van de Rotterdamse
Sociale Alliantie. Het ging over mogelijkheden tot samenwerking.
Kortgeleden op 28 april ontvingen we van Alex Huang een
uitnodiging om ons te presenteren aan het project Vital Cities
and Citizens van de EUR. Tijdens een evenement, dat
academici en studenten die onderzoek verrichten en lesgeven
over diversiteit en inclusie, zouden ervaring en kennis
uitgewisseld worden om nieuwe manieren van samenwerking te
vinden, die voor organisaties, zoals RoSA, waardevol en
betekenisvol zijn.
RoSA! heeft zich vrijdagmiddag 3 juni in Dona Daria in
Rotterdam Noord gepresenteerd. Hieronder onze bijdrage
in het Engels en een Nederlandse vertaling ervan.
Na afloop van de presentaties vond er een levendige discussie
plaats tussen de academici en studenten met de drie inleiders.
Centraal daarin stonden de kansen en de verantwoordelijkheid
om een nieuwe toekomst vorm te geven.
Hans Goosen
Allereerst wil ik u van harte bedanken met de uitnodiging om
iets te vertellen over RoSA!, de Rotterdamse Sociale Alliantie.
Als we het over RoSA! hebben, dan hebben we het niet zozeer over
een organisatie, maar over een onafhankelijk netwerk. Een netwerk,
15 jaar geleden opgericht, met als doelstelling bestrijding van
armoede en schulden en van sociale uitsluiting. Onafhankelijk van
overheidssubsidie of politieke partijen.
Het was ook wat vreemd, dat we de uitnodiging kregen van het team
inclusieve steden. Waar wij nog dagelijks strijden tegen uitsluiting,
lijkt de inclusie al een realiteit voor uw team. Dat is zeker niet het
geval Als we kijken naar een kloof tussen arm en rijk die steeds
groter wordt, evenals de tegenstelling tussen wetgeving en realiteit
en de automatisering van organisaties en de overheid, waar geen mens
meer aan te pas komt en waar geen verweer meer tegen mogelijk is.
De Rotterdamse Sociale Alliantie, was 15 jaar geleden een idee van
Therese Steur. Komend uit het onderwijs, zag zij veel problemen onder
cursisten, die bij haar Nederlands als tweede taal leerden. Met haar
pensioen, kon zij het niet laten, om mensen bij te blijven staan.
Ik zal wat vertellen, hoe het werk van RoSA! zich ontwikkeld heeft.
Twee anderen van ons kernteam zullen hierop aanvullingen geven, Adriana
Rollingswier en Tjeerd de Boer.
Wat ons veel geholpen heeft en ons netwerk sterk uitgebreid heeft is
onze multimediale nieuwsbrief, die naar ongeveer 1.400 mensen toegestuurd
wordt. In die nieuwsbrief staan eigen artikelen, maar ook links naar
krantenartikelen en andere media. Dat laatste vooral naar mensen die
geen krant meer kunnen betalen. Al naar gelang de actualiteit komt de
nieuwsbrief elke twee tot vier weken uit.
Per jaar hebben we gemiddeld 6 bijeenkomsten met 60 tot 100 deelnemers.
Een nieuwjaarsbijeenkomst met plannen voor het komende jaar. De werelddag
tegen de armoede, die we dit jaar voor de 14e maal houden op 17 oktober.
Daarnaast vier bijeenkomsten met actuele thema’s. Helaas hebben we tijdens
de coronatijd geen bijeenkomsten kunnen houden. In juli start RoSA! weer op.
Voor de voorbereiding van de bijeenkomsten hebben wij een initiatiefgroep
van ongeveer 10 leden, die twee wekelijks bijeenkomt. Ook om actuele zaken
in het overleg in te brengen.
Heel belangrijk is ook de acute opvang. Mensen weten ons te vinden, vaak
als de nood heel hoog is geworden. Therese Steur is er verantwoordelijk voor
om door te verwijzen naar andere organisaties, of de problematiek zelf ter
hand te nemen. In de afgelopen jaren is vooral met de acute opvang veel
praktische kennis vergaard. Het werd de basis voor de Rotterdamse Sociale
Alliantie.
Er worden in Nederland en Rotterdam veel wetten en verordeningen gemaakt,
die contraproductief werken voor mensen met armoede. Het merendeel van de
schulden, komt door de overheid zelf. Wij pakken signalen op, waardoor men
in moeilijkheden is gekomen. En dan is het onze taak de politiek te
beïnvloeden. Vandaar dat wethouders, gemeenteraadsleden en sommige Tweede
Kamerleden vaste bezoekers zijn op onze bijeenkomsten. Uiteraard hebben we
ook goede contacten bij de pers.
Ons netwerk is aanzienlijk groter dan alleen de lezers van de nieuwsbrief.
Er zijn regelmatige contacten met de landelijke cliëntenraad, met onze
zusterorganisatie de landelijke sociale alliantie, de Federatie van
Nederlandse Vakbewegingen (FNV) en de Woonbond. En plaatselijk met al die
organisaties, die zich inzetten voor mensen met de minste financiële middelen.
Een van de belangrijkste successen die we behaald hebben was van maart 2017
tot maart 2018. Na vier bijenkomsten tot juli 2017, is er door de bezoekers
daarvan inhoudelijk tekstmateriaal geproduceerd, dat verwerkt werd in een
manifest voor een nieuw rechtvaardig armoedebeleid in Rotterdam. In
gesprekken met de fracties van de gemeenteraad bleek dat 8 van de 10 partijen
zich konden vinden in dit manifest. Dat hebben zij in september bevestigd in
een bijeenkomst van de Rotterdamse Sociale Alliantie. Een voorstel van de
bezoekers was “een wethouder van armoede”. In maart 2018 net voor de
gemeenteraadsverkiezingen hebben we een Mars tegen de Armoede georganiseerd,
samen met de FNV, dwars door het centrum van Rotterdam. Aan deze mars werd
enthousiast deelgenomen door politiek en burgers samen. Overigens, de
Wethouder van armoede is er gekomen in 2018.
Wij werken altijd graag samen met organisaties, groepen of teams, waar wij
onze kennis en ervaring kunnen inzetten. Dus zo ook met u, samen kunnen we
sterker zijn.
En ik geef nu het woord aan Adriana Rollingswier.
Goedemiddag, mijn naam is Adriana Rollingswier, bestuurslid bij Rosa. Nu ben ik
met pensioen, maar voorheen werkte ik als wijkvernieuwer in een van de
achterstandswijken van Rotterdam.
Mijn organisatie ontving altijd rosa's nieuwsbrief, doorgestuurd naar al onze
medewerkers. We waren altijd blij met de interessante artikelen.
Mijn werk was gebaseerd op wederzijds vertrouwen, want dat is de belangrijkste
voorwaarde voor goede hulpverlening. Door mijn steun en aanwezigheid heb ik
bewoners kunnen helpen om voor zichzelf op te komen. En wat een ongelooflijk
goede resultaten behaalden deze bewoners soms. Wat een verandering vond er
plaats in de houding van die bewoners. Geloof in de eigen capaciteiten en
uitgebreide ontwikkeling van het gevoel van eigenwaarde.
En dat allemaal totdat de participatiemaatschappij in Nederland werd ingevoerd.
Vanaf dat moment werd besloten dat mensen zelfredzaam genoeg waren en alles
zelf konden regelen. Met name de sociale bijstand is de laatste jaren een
terrein geworden waar wantrouwen vanuit de overheid overheerst. Dit vermeende
wantrouwen hield verband met de fraudebestrijding en de daaruit voortvloeiende
ongerechtvaardigde bezuinigingsmaatregelen. Als gevolg hiervan heeft de regering
een beleid ontwikkeld dat gericht is op onevenwichtigheden, verharde onderlinge
relaties, bedreigingen en oneerlijke behandeling.
Mijn welzijnsorganisatie was dus niet meer nodig, verloor de strijd van de
aanbestedingen en we verloren allemaal onze baan. Mijn leven stortte volledig in.
Ik kon het niet geloven. Ik was zo teleurgesteld, zo overstuur, zo boos. Maar wat
me het meest van streek maakte, was de manier waarop ik door de autoriteiten werd
behandeld. Ik kreeg te horen dat het allemaal mijn eigen schuld was. Zelf gleed
ik naar beneden.
Ik moest iets met mijn woede doen, toen wendde ik me tot Rosa en zette mijn woede
om in actie.
Rosa zet zich in voor alle Rotterdammers die in armoede moeten leven. Rosa zet
zich in voor mensen die meestal buiten hun schuld een onoverbrugbare achteruitgang
in welvaart en welzijn hebben meegemaakt.
Rosa zet zich in voor al die mensen die hun positie in de samenleving verliezen,
hun grip verliezen en heel vaak uiteindelijk in een sociaal isolement belanden.
Mensen die langere tijd van een minimuminkomen moeten leven, kunnen simpelweg niet
volledig deelnemen aan de samenleving. Daarvoor zijn de uitkeringen en minimumlonen
te laag. De vaste lasten en eerste levensbehoeften verbruiken zo'n groot deel van
het geld dat er nauwelijks vrij beschikbare ruimte overblijft. Zeker nu in tijden
van hoge inflatie en hoge energiekosten neemt de armoede snel toe en treft nog
grotere groepen mensen en zal de bijstand meer dan nodig zijn.
Door het delen van kennis en ervaring probeert Rosa te komen tot eerlijke relaties,
toegankelijke voorzieningen zoals gezondheidszorg en onderwijs, een eerlijk
inkomensbeleid en belastingheffing die de lasten eerlijk verdeelt. Rosa wijst
overheidsorganisaties op wat de obstakels zijn die hulp ontoegankelijk maken voor
mensen die in armoede leven. Rosa zal hen er voortdurend op wijzen hoe belangrijk
het is om mensen op een niet-verwijtende manier aan te spreken. Hoe belangrijk het
is om mensen op een begrijpelijke manier aan te spreken. Rosa blijft vechten voor
mensen die open en humaan worden behandeld en geleid, wanneer ze hulp zoeken.
Rosa zal strijden voor een verandering van visie door de overheidsorganisaties,
van hun eenzijdige benadering van wantrouwen naar een wederzijds vertrouwen. Dus met
die goede steun en bijstand kunnen mensen een einde maken aan hun armoede en het
mogelijk maken om weer in zichzelf te geloven.
ROSA NIEUWSBRIEF door Tjeerd de Boer
In bijna 15 jaar tijd publiceerden we 166 nieuwsbrieven. Hans is de website ontwerper
en verantwoordelijk voor de content van de nieuwsbrief.
In maart 2015 publiceerde ik mijn eerste artikel als macro-economisch onderzoeker. Nog
maar een paar dagen geleden publiceerde ik mijn 75e artikel over een systeembenadering
in de economie om ontwikkelingen in de wereldeconomie na de covidcrisis en als gevolg
van de oorlog in de Oekraine.
De meeste van mijn artikelen bevatten kritiek op de neoliberale theorie. In de jaren
negentig schreef ik een proefschrift als onderzoeksmedewerker van de faculteit
managementwetenschappen van de EUR. Toen ik klaar was, dwong een commissie me om het
eens te zijn met de neoliberale benadering van de economie. Ik weigerde en was
stomverbaasd toen de leider van de commissie zei dat het niet nodig was dat deze
theorie bewezen moest worden aan de realiteit. Het was voldoende wanneer de theorie
intern consistent was, zoals een calculus in de wiskunde.
Later ontdekte ik dat Milton Friedman deze bewering in 1954 in papier deed. In mijn
artikelen voor de RoSA Nieuwsbrief zie ik mijn geschriften als een missie tegen de
neoliberale theorie. Door deze theorie neemt wereldwijd armoede en ongelijkheid sinds
de jaren tachtig toe tot onhoudbare grenzen (Reagan, Thatcher). Ik schrijf ook een boek
tegen de neoliberale theorie, want ondertussen lees ik veel studies van kritische
economen als John Cassidy of Roubini.
In elke Krant publiceren we verschillende artikelen van een diversiteit aan onderzoekers,
politici en ook kunstenaars. In de bijlage van de nieuwsbrieven voegt Hans een lange
lijst toe van publicaties in kranten en anderszins.
Tot slot maakt soms een zekere Ellendige Elise (vertaald als Awful Alice) politieke
cartoons, meestal over de Nederlandse politiek.
Originally spoken text in English
Hans Goosen
First of all, I would like to thank you with the invitation
to tell something about RoSA!, the Rotterdam Social Alliance.
If we're talking about RoSA! we are not talking so much about
an organisation, but about an independent network. A network,
set up 15 years ago, with the aim of combating poverty and debt
and social exclusion. Independent of government subsidy or
political parties.
It was also a bit strange that we received the invitation from
the inclusive cities team. Where we still fight against exclusion
on a daily basis, inclusion already seems to be a reality for
your team. That is certainly not the case If we look at a gap
between rich and poor that is widening, as well as the
contradiction between legislation and reality and the automation
of organizations and the government, where no human being is
involved anymore and against which no defense is possible.
The Rotterdam Social Alliance, was an idea of Therese Steur 15
years ago. Coming from education, she encountered many problems
among students who learned Dutch as a second language. With her
pension, she could not resist, to continue to assist people.
I will tell you something, how the work of RoSA! has developed.
Two others from our core team will add to this, Adriana
Rollingswier and Tjeerd de Boer.
What has helped us a lot and greatly expanded our network is
our multimedia newsletter, which is sent to about 1,400 people.
In that newsletter we have our own articles, but also links to
newspaper articles and other media. The newsletter was originally
aimed at people who can no longer afford a newspaper. Depending
on current events, the newsletter is published every two to four
weeks. 50% of our readers are poor, 30% is working for poor
people and 20% has a government or municipality job.
Every year we have an average of six meetings with 60 to 100
participants. A New Year's meeting with plans for the coming
year. The World Day against Poverty, which we are holding for
the 14th time this year on 17 October. In addition, four
meetings with current themes. Unfortunately, we have not been
able to hold meetings during the corona crisis. In July start
RoSA! back on. For the preparation of the meetings, we have an
initiative group of about 10 members, which meets twice a week.
Also to discuss current affairs.
Acute care is also very important. People know where to find us,
often when the need has become very high. Therese Steur Is
responsible for referring to other organizations, or taking care
of the problem herself. In recent years, a lot of practical
knowledge has been gathered, especially with acute care. It
became the basis for the Rotterdam Social Alliance.
Many laws and regulations are being made in the Netherlands and
Rotterdam, which are counterproductive for people with poverty.
Most of the debts are incurred by the government itself. We are
picking up on signals that have got people into trouble. And then
it is our job to influence politics. That is why aldermen,
municipal councillors and some members of the House of
Representatives are visitors to our meetings. Of course we also
have good contacts with the press.
Our network is considerably larger than just the readers of the
newsletter. There are regular contacts with the national client
council, with our sister organization the national social
alliance, the Federation of Dutch Trade Unions (FNV) and the
Woonbond. And locally with all those organizations that are
committed to people with the least financial resources.
One of the most important successes we achieved was from March
2017 to March 2018. After four meetings until July 2017, the
visitors produced substantive text material, which was
incorporated into a manifesto for a new fair poverty policy in
Rotterdam. In discussions with the political groups of the city
council, it turned out that 8 of the 10 parties agreed with this
manifesto. They confirmed this in September in a meeting of the
Rotterdam Social Alliance. A proposal from the visitors was
"an alderman of poverty". In March 2018, just before the
municipal elections, we organized a March against Poverty,
together with the FNV, right through the center of Rotterdam.
This march was enthusiastically participated by politicians and
citizens together. Incidentally, the alderman of poverty has come
in 2018.
We always like to work together with organizations, groups or
teams, where we can use our knowledge and experience. So also with
you, together we can be stronger.
And I now give the floor to Adriana Rollingswier.
Good afternoon, my name is Adriana Rollingswier, board member at Rosa. Now
I am retired, but previously I worked as a community development worker in
one of the deprived areas of Rotterdam.
My organization always received Rosa's newsletter, forwarded to all of our
employees. We were always happy with the interesting articles.
My work was based on mutual trust, for that is the most important condition
for good assistance. Through my support and presence I was able to help
residents to stand up for themselves. And what unbelievably good results
these residents sometimes achieved. What a change took place in the attitude
of those residents. Believe in one's own abilities and extensive development
of self-esteem.
And all this until the participation society was introduced in the Netherlands.
From that moment on it was decided that people were self-reliant enough and
could arrange everything themselves. In recent years, social assistance in
particular has become an area where distrust from the government is predominant.
This alleged mistrust was linked to the fight against fraud and the resulting
unjustified austerity measures. As a result, the government has developed a
policy aimed at imbalances, hardened mutual relations, threats and unfair
treatment.
So, my welfare organization was no longer needed,lost the battle of the
tendersand we all lost our jobs. My life collapsed completely. I could not
believe it. I was so disappointed, so upset,so angry. But what upset me most was
the way I was treated by the authorities. I was told that it was all my own
fault. I myself was sliding down.
I had to do something with my anger, then I turned to Rosa and turned my anger
into action.
Rosa is committed to all people in Rotterdam that have to live in poverty. Rosa
is committed to people who usually through no fault of their own, have
experienced an unbridgeable decline in prosperity and well-being.
Rosa is committed to all these people who are losing their position in society,
losing their grip, and very often finally end up in social isolation.
People who have to survive on a minimum income for a longer period of time simply
cannot participate fully in society. The benefits and minimum wages are too low
for that. The fixed costs and basic necessities of life consume such a large part
of the money that there is hardly any freely disposable space left. Especially
now in times of high inflation and high energy costs poverty is increasing rapidly
and is affecting even larger groups of people and social assistance will be more
than necessary.
By sharing knowledge and experience Rosa tries to achieve fair relations,
accessible facilities such as health care and education, a fair income policy and
taxation that distributes the burden fairly. Rosa points out to government
organizations what the obstacles are that make aid inaccessible for people living
in poverty. Rosa will continuously point out to them how important it is to
address people in a non-blaming way. How important it is to speak to people in an
understandable way. Rosa continuesly will fights for people to be treated and
guided openly and humanely, when they seek help. Rosa will fight for a change of
vision by the government organizations, from their one-sided approach of distrust
to a mutual trust. So, with that good support and assistence, people can bring an
end to their poverty and make it possible to believe in themselves again.
ROSA NEWSLETTER, Tjeerd de Boer
In nearly 15 years we published 166 news letters. Hans is the website designer and
responsible for the content of the newsletter.
In march 2015 I published my first article as a macro economic researcher. Just a
few days ago I published my 75 th article about a systems approach in economics to
esteem developments in world economy after the covid crisis and due to the war in
the Oukrain
Most of my articles contains criticism on the neoliberal theory. In the nineties I
wrote a Ph. D. dissertation as a research employee of the faculty of management
science of the EUR. When finished, a committee forced me to agree with the
neoliberal approach of economics. I refused and was flabbergasted when the leader
of the committee says that is was not necessary that this theory had to be proven
to the reality. It was sufficient when the theory was internally consistent, like
a calculus in mathematics.
Later I discovered that Milton Friedman made this assertion in paper in 1954. In my
articles for the RoSA Newsletter I see my writings as a mission against the
neoliberal theory. Because of this theory world wide poverty and inequality
increases to unsustainable limits since the eighties (Reagan, Thatcher). I write
also a book against the neoliberal theory, because meanwhile I read a lot of studies
by critical economists like John Cassidy or Roubini.
In every Newspaper we publish several articles of a diversity of researchers,
politicians and also artists. In the appendix of the newsletters Hans adds a long
list of publications in newspapers and otherwise.
Finally sometimes a certain Ellendige Elise (translated as Awful Alice) makes
political cartoons , mostly about Dutch politics
DE GROTE TRANSITIE?
door Tjeerd de Boer
Terug naar het oude normaal
Het valt op, na een grote crisis zoals de financiële crisis van 2008
of de recente coronacrisis, herstelde de ons bekende economische en
maatschappelijke orde vrij snel. Een meerderheid pakt de oude manier
van leven, werken en vrijetijdsbestedingen weer op. Veel mensen zijn
rijk genoeg om er weer op los te leven met reizen, horecageneugten,
festivals en de aankoop van hebbedingetjes. Toch loopt van alles niet
op rolletjes, zie de files of wachtrijen op Schiphol. Hoort dat ook
bij het oude normaal of zijn bijvoorbeeld wachtrijen een signaal van
het oude abnormaal? Of zijn deze voorbeelden zelfs tekenen van een
systeemcrisis?
Evenwichtssystemen
In m’n vorige artikel schreef ik over een tijd van onzekerheid en
onbepaaldheid in grote delen van de wereld door de oorlog die Putin
begon tegen Oekraïne. Ik bedoelde met de situatie van onbepaaldheid dat
door die oorlog de tot dusver bekende wereldorde tussen landen, de
handelsstromen en machtsverhoudingen na 24 februari tot het verleden
behoort. Zoals ook 90 % van de gebouwen in o.a. Mariupol na Russische
beschietingen tot het verleden behoren.
Als we het kapitalisme als een systeem opvatten, dan valt het op dat het
systeem ondanks grote crises zoals in de jaren ’30 van de vorige eeuw of
na 2008 en twee wereldoorlogen zich steeds weer herstelde. De
wederopbouw in Europa na 1945 werd een Wirtschaftswunder. Economen
konden tevreden zijn (behalve de antikapitalisten) met hun obsessie voor
evenwichtsmodellen, zoals onder meer Keynes. Degenen die op de middelbare
school (HAVO / VWO) economie les namen en de 2 delen van “de kern van de
economie’’ van Prof. Heertje lazen, begrepen het bestedingsevenwicht als
I=S ofwel sparen en investeren zijn in evenwicht. Hetzelfde geldt voor
een monetair evenwicht als de vraag naar geld overeenkomt met een aanbod
(L= M).
Economische wetenschap als technocratisch systeembeheer
Ewald Engelen stelt in zijn boek “ontwaak, kom uit uw neoliberale
sluier” terecht dat de economische wetenschap steeds meer richting
technocratisch systeembeheer ging (ook vóor het neoliberale tijdperk!) en
zoveel mogelijk een vorm van toegepaste wiskunde moest worden. Hoewel hij
naar mijn zinnen wel vaak kort door de bocht ging in zijn kritiek op het
gebruik van wiskunde in de economie, weet ik ook van een te grote nadruk
op het ontwikkelen van fraaie wiskundige modellen.
Reizen, horecageneugten,
festivals en hebbedingetjes
Gevolg daarvan is dat de maatschappelijke en historische context waarin de
industriële economie zich ontwikkelde, werd weggedrukt. Als het vak sociaal
economische geschiedenis werd afgeschaft op neoliberale faculteiten zodat
je geen kennis neemt van de industriële revolutie, ken je ook niet de
dynamiek van het kapitalisme als een maatschappelijk systeem. Als een manier
van produceren en consumeren die zijn weerga niet kent in de geschiedenis
van de mensheid.
Tot nu toe heeft het kapitalistisch systeem steeds opnieuw een evenwicht
behouden dankzij de economische wetenschap als een technocratisch
systeembeheer. We kennen allemaal ingrepen door centrale banken om slechte
leningen op te kopen ten einde het financiële systeem weer terug naar een
stabiel evenwicht te krijgen. Of politieke maatregelen om uit een crisis te
komen. Je kan ook beweren dat het kapitalistisch economisch systeem vaak
langs de afgrond scheerde maar omdat het niet in die afgrond viel, kans
kreeg om te herstellen. Tot nu toe...
Globale industriële systemen
De neoliberale leer maakte van de economische wetenschap een eiland, los van
de maatschappij, de politiek en machten. Als we deze tunnelvisie loslaten,
kunnen we de economie opvatten als een wetenschap die industriële
maatschappijen als een systeem stellen. Marx zag goed in hoe economische en
maatschappelijke ontwikkelingen nauw samenhangen binnen industriële
maatschappijen. Of neem de socioloog Max Weber die een verband aantoonde
tussen de Protestantse leer met spaarzaamheid en hard werken en de
ontwikkeling van kapitalisme. De huidige industriële maatschappijen kan je
onderscheiden naar het turbokapitalisme van Westerse landen (incl. Japan en
Taiwan) en de turbocommunistische economie van China. Maar eerder schreef ik dat
zowel het echte turbokapitalistische model (USA), de E.U., Japan, Taiwan, Zuid
Korea en China als industrieel economische systemen niet veel van elkaar
verschillen. Kijk maar naar de metropolen in die landen, een welvarende
middenklasse en miljardairs, ook in China.
De Protestantse leer met spaarzaamheid en hard werken
De Westerse industriële revolutie betekende ook globalisering van de industriële
productie en -consumptie. In de 19-de eeuw verdienden arbeiders en bedienden
door uitbuiting zeer weinig. De kapitalisten konden echter profiteren van
imperialisme en kolonialisme om elders afzetmarkten te ontwikkelen. Het globale
kapitalisme werd steeds meer ondersteund door internationale financiële systemen,
toen aangeduid als Haut Finance. Met name de groeimarkten voor aandelen en andere
beleggingsmogelijkheden werden belangrijk voor grote ondernemingen die daardoor
geen dure leningen bij lastige banken hoefden af te sluiten.
Systeembenadering
Wetenschappen zijn vakdisciplines, die van elkaar te onderscheiden zijn zoals we
leerden op school, zoals wiskunde en natuurkunde. Wetenschappen kunnen te beperkt
zijn, stel in de economie gaat het enkel om ruiltransacties, in de sociologie om
sociale transacties en in de psychologie om individuele transacties. Gelukkig zijn
er genoeg overlappende onderzoeksgebieden zoals in de sociale economie of
samengestelde wetenschappen zoals de biochemie. Maar bekend binnen wetenschappen
zijn de grote hoeveelheid deelonderzoeken en specialismen. Geen enkele wetenschap
heeft een Alles Omvattende Theorie hoezeer onderzoekers daarvan dromen, zoals in de
natuurkunde. Vaak zijn er rivaliserende stromingen zoals de neoklassieken in de
economie tegenover de Keynesianen in de periode 1940 - 1980. Maar vaker overheerst
in een bepaalde periode éen bepaalde stroming, zoals de neoliberale leer sinds 1980
en is er sprake van een paradigma.
Maar wat is systeembenadering? Systemen zijn al een paar duizend jaar bekend in de
wiskunde en natuurwetenschappen. De Grieken kenden al het begrip homeostase (stabiel
evenwicht). Toch duurde het tot midden vorige eeuw dat een systeembenadering tot
stand kwam, om te beginnen in de wis- en natuurkunde (de cybernetica). Zeer
belangrijk geworden voor de ontwikkeling van de computertechnologie en informatica.
Mogelijk meer bekend is de systeembenadering vanaf de jaren ’50 in de biologie,
namelijk de studie naar ecosystemen.
Geen enkele wetenschap
heeft een Alles Omvattende Theorie
Ook in de jaren ‘50 ontwikkelde Boulding een algemene systeembenadering. Hij noemde
het bewust een benadering i.p.v. een wetenschap, of wel een techniek of zienswijze
om dingen te bestuderen. Centraal staat holisme, een zienswijze dat alles met alles
samenhangt, binnen en tussen systemen. Op zich weer makkelijk in te zien als we
organismen kennen als biologische systemen en een stapje ‘hoger’ die organismen
kunnen begrijpen in samenhang met hun leefomgeving (ecosystemen). Maar
systeembenadering kan zeer moeilijk worden omdat je een overstijgend inzicht moet
krijgen boven de vakdisciplines die elk een onderdeel van de totale werkelijkheid
onderzoeken. Bijvoorbeeld dat je een industrieel systeem ziet als een systeem van
wereldwijde productie, consumptie en handel, als een manier van leven en gedrag en
omgang met de natuur en natuurlijke hulpbronnen.
Chaospunt
Het chaospunt is misschien ook bekend als The Perfect Storm in aantocht. Maar niet
gelijk te stellen aan een doemscenario of het eind der tijden! Ik stelde dat het
industriële economische systeem, i.h.b. het kapitalisme, vaak langs de rand van de
afgrond scheerde maar door niet te vallen kans kreeg tot herstel naar een oude orde.
Het bleef een instabiel systeem, getroffen door conjunctuurcrises. Misschien daarom
zo’n obsessie met stabiele evenwichten, zowel bij rechtse als linkse economen.
Intussen heb ook ik redenen om aan te nemen of vermoeden dat het globale industriële
systeem op een point of no return of chaospunt afstevent zoals de filosoof en ecoloog
Lazlo beweert. Het is echter moeilijk te voorspellen wanneer en op welke manieren dit
systeem vastloopt of verandert, zeker m.b.v. wiskundige modellen. Tenzij je de in de
wiskunde bekende chaostheorieën kent.
De volgende 9 ontwikkelingen zijn –in willekeurige volgorde- een grote bedreiging
geworden voor het wereldeconomische systeem en mogelijk leiden ze tot een transitie
naar een nieuw systeem:
1 Ernstige verstoringen in wereldwijde productieketens en handelsstromen. Door de
coronacrisis schrokken we ons lam toen we de wereldwijde afhankelijkheden tussen
landen inzagen. Bovendien zagen we ook in hoe het aanhouden van geen of weinig
voorraden (mean and lean production) direct grote verstoringen gaf bij de
eindfabricage van diverse producten, zoals webcams.
Om een voorbeeld te geven hoe van alles samenhangt in de wereldeconomie noem ik de
oorlog van het Putinregime tegen Oekraïne. Midden in dit land is een van de grootste
staalfabrieken van Europa, van Arcelor-Mittal, waar men treinwielen produceert voor
een wereldmarkt. Of een fabriek voor kabels voor de auto-industrie. Het wegvallen
van de productie leidt nu wereldwijd tot grote leveringsproblemen. Voor de oorlog
waren de meesten onbekend met genoemde afhankelijkheden in productiesystemen, dat ze
nu wel bekend zijn, a.h.w. boven komen drijven als nieuwe feiten en ontwikkelingen
(aan te duiden als ‘emergent properties’ binnen die systemen).
2 Hyperinflatie vooral de prijzen voor wonen en energie door aanbodbeperkingen.
3 De alsmaar toenemende kloof tussen rijk en arm, versterkt door de inflatie.
4 Destructief extreme weerssituaties als gevolg van de klimaatsverandering.
5 Vergrijzing van bevolkingen, met name in China, Japan, Rusland en delen van de EU.
Dit kan grote gevolgen hebben op arbeidsmarkten in die landen, tenzij ze extra
immigranten toelaten.
6 Toenemende kosten voor gezondheidszorg, door vergrijzing en verzieking van
bevolkingen. Denk bij dat laatste vooral aan obesitas en stress gerelateerde
ziekten.
7 Pandemieën, ook bij dieren binnen de veestapel, door grootschalige landbouw.
8 Verstoringen op internet en computersystemen, b.v. door hackers.
9 De volgende financiële crisis, zie de nieuwe bubbels op beurzen en woningmarkten.
Obsessie met stabiele evenwichten
Een wereldwijde crisis wordt waarschijnlijk als meerdere van bovengenoemde
ontwikkelingen elkaar versterken en leiden tot wat Lazlo onhoudbare toestanden
noemde. Als de aanvoer van onderdelen voor computers en smartphones stokt
bijvoorbeeld, zal dit grote economische consequenties krijgen. Het voorspellen van
zo’n crisis is moeilijk, ook d.m.v. een systeembenadering. Het is vaak onmogelijk
voor wetenschappers om tijdig in te zien welke cruciale factoren of ontwikkelingen
leiden tot een grote crisis. De val van de Lehman Brothers bank bleek een cruciale
factor bij het ontstaan van de financiële crisis van 2008.
Of we een grote wereldcrisis krijgen die leidt tot onbestuurbare toestanden of een
Grote Transitie naar een veel beter wereldeconomisch systeem, weet ik niet. Wat ik
wel weet nu is dat we in een systeem leven van overproductie, overconsumptie,
overwerken en overgewicht. Of wel een systeem met overexploitatie van mens,
maatschappij en milieu. Wat ik wel zorgelijk vindt zijn regeringen en
bevolkingsgroepen die krampachtig alles bij het oude willen houden. Je krijgt dan
dysfunctionele systemen, rigide en gesloten, waarin diverse problemen worden ontkend
zoals bij het klimaat. Het is dan duidelijk dat het gevaar van een veel grotere
crisis bestaat, vanwaar uit herstel niet meer mogelijk is. Dan wordt het chaospunt
een point of no return, naar de oude wereldorde.
