RoSA! Nieuwsbrief 159 / 28 september 2021

Plutocratie

door drs. Tjeerd de Boer

Plutocratie is macht van geldbezitters

In Nieuwsbrief nr. 158 is bij de toegevoegde nieuwsberichten en artikelen onder de rubriek - verrijking - een artikel geplaatst van Chomsky, een bekende linguist en aktivist. Het artikel is geplaatst in de Jacobin Magazine van 10 juni 2021 onder de titel "The Elites are fighting a vicious class war all the time." Chomsky bedoelt een systematische diefstal en uitbuiting van de werkende klassen door de rijken die bovendien niet meer vertegenwoordigd worden door politieke partijen in Amerika. In de Senaat en Huis van Afgevaardigden is het merendeel miljonair waardoor Amerika een ware plutocratie is geworden. Het artikel heeft betrekking dus op de Amerikaanse politiek- maatschappelijke situatie. Hoe de situatie in Nederland is, zal ik aan het eind van dit artikel aan de orde stellen.

Bij verkiezingen zijn enorme campagnebudgetten en goedbetaalde lobbyisten kenmerkend voor de Amerikaanse politiek. Politieke vertegenwoordiging kan je dus kopen aldus Chomsky en zo iemand in Huis van Afgevaardigden, Senaat of een commissie is gekozen, dan zijn donaties en mogelijk zelfs omkoping essentieel voor je politieke carrière. Heb je je nut en invloed bewezen in de politiek, dan zijn grote carrières mogelijk in het bedrijfsleven, bijvoorbeeld als lobbyist.

Voor velen is in de politiek gaan vooral een kwestie van persoonlijke carrière i.p.v. algemene belangen, uitgezonderd aktivisten en socialisten zoals Bernie Sanders e.a. Hoewel deze feiten mij bekend zijn, was ik toch geschokt door het lezen van Chomsky. Waarom? In een aantal eerdere artikelen schreef ik hoe de Democraten in USA verloren van Trump omdat Hillary Clinton arbeiders en kleine zelfstandigen had aangeduid als deplorabelen. Ook in Europa kozen vele laagbetaalden en ouderen voor populisten omdat zij zich in de steek gelaten en geminacht voelden door sociaal democratische partijen. In Nederland verloor de PvdA 29 zetels in 2017 in het voordeel van rechtse populisten naast de groot gebleven VVD.

Een systematische diefstal en uitbuiting van de werkende klassen

Een neoliberaal complot

Ik geloof niet in complottheorieën omdat geloven is ongelijk aan weten. Ook een complottheorie moet volgens wetenschappelijke methoden bestaan uit vermoedens of een geheel van hypothesen die bewezen moeten worden alvorens als waar of juist te kunnen worden opgevat. Aldus is een neoliberale complottheorie te bewijzen, om te beginnen in Amerika. Gedurende de periode 1945 -1980, aangeduid als The Golden Age van de welvaartsstaat, hadden progressieve bewegingen en machtige vakbonden relatief veel macht t.o.v. rechtse partijen en bewegingen. Rechts Amerika had grote moeite met de progressieve tijdsgeest van de jaren ’60 waardoor ook hoge belastingen op topinkomens (> 70 %) en winsten (tot 50 %) mogelijk bleven. Ondernemers klaagden over toenemend gebrek aan vrijheid – ze moesten conform het stakeholdersmodel rekening houden niet alleen met werknemers en klanten maar ook de maatschappelijke omgeving en milieu - en over gebrek aan investeringsruimte door de hoge belastingen.

In 1967 verscheen het Buckley manifest met als titel Let The Rich Alone. Deze titel komt overeen met een uitspraak van Milton Friedman eerder, namelijk "Let business free to govern the world". Rechts Amerika zinde op een herovering van macht in de politiek en media. In 1971 werd het eerste World Economic Forum georganiseerd in de geest van de Montpellerin bijeenkomst van 1947 van Friedman en Hayek. In 1973 werd de rechtse nieuwszender Fox opgericht. Hét Rechtse Complot van vooral neoliberalen maar ook conservatieve christenen is te bewijzen door verwijzing naar de Business Round Table conferentie (1974) waarbij de heer R. Reagan, gouverneur van California en mevrouw M. Thatcher als rijzende ster in de Britse Conservatieve Partij, genodigden waren. Bedoeling was om de macht van werknemers en progressieve politieke partijen en bewegingen te vernietigen.

Globaal turbokapitalisme

In 1980 werd in de USA Reagan gekozen die kort daarna korte metten maakte met vakbondsmacht door een massaal ontslag van stakende luchtverkeersleiders. In hetzelfde jaar deed de net gekozen Thatcher hetzelfde door mijnwerkersstakingen te verbreken. Het neoliberale complot ging dus vlot van start maar werd ook gestimuleerd door globalisering en nieuwe ontwikkelingen in de industrie. Hoewel Amerikaanse neoliberalen de globalisering van industrie en handel konden betreuren, hun concerns immers die decennialang ongestoord konden produceren voor hun eigen grote binnenlandse markt en export, moesten nu concurreren met een toenemend aantal concerns in Azië en Europa. Deze trend werd versneld door de ontwikkeling van China vanaf de jaren ’80.

Zelfs Friedman kon tevreden zijn over een wereld van vrije concurrentie tussen concerns vooral en een aantal kleine ondernemingen, met name na 1989 toen het Sovjetblok was verdwenen. Hij kon echter minder tevreden zijn over de opkomst van China als communistisch- turbokapitalistisch land dat een race naar de bodem veroorzaakte als het ging om productiekosten zoals lonen. Amerikaanse arbeiders die tot de jaren ’80 goed verdienden in met name de concerns, werden massaal ontslagen nadien en moesten - als ook laagopgeleide jongeren - genoegen nemen met zeer laag betaalde banen in nieuwe dienstensectoren (MacJobs) zoals in de horeca, distributie en persoonlijke diensten. Omdat de vroegere concentratie van arbeiders en kantoorpersoneel in grote bedrijven verdween, werd daarmee ook de voedingsbodem voor vakbondsvorming ondermijnd. Let wel dat het hier niet ging om de uitwerking van een bewust complot van neoliberalen maar om globalisering van handel en productie o.a. door het openvallen van de Oostbloklanden en het openstellen van de Chinese economie voor ‘geleide marktwerking‘ door Deng Xiaoping.

Ze moesten conform het stakeholdersmodel rekening houden niet alleen met werknemers en klanten maar ook de maatschappelijke omgeving en milieu

Vrijheid voor de rijken

Amerika en Engeland werden doordrenkt met het neoliberale gedachtengoed, zoals bekend mag worden verondersteld nu. Belastingtarieven voor topinkomens en -winsten werden flink verlaagd met als reden dat als je de rijken vrijlaat, zij extra zullen investeren en voor extra banen zorgen in eigen land. Concerns kregen zelfs belastingvoordelen in de hoop dat zij daardoor hun vestigingen zouden verplaatsen naar elders. Een grote neoliberale vergissing omdat in de Nieuwe Globale industriële Orde grote delen van de productie werd verplaatst naar lage lonen landen zoals eerst China, later ook India en grote delen van Zuid Oost Azië. In eigen land hadden voormalige concerns een hoofdkantoor met relatief weinig werkgelegenheid, vooral voor managers, ontwerpers, marketeers en financieel specialisten.

Een tweede grote neoliberale vergissing betrof globale concurrentie tussen landen om de laagste belastingtarieven, waardoor de financiering van de collectieve sector van landen werd ondermijnd, én steeds ruimere mogelijkheden voor belastingontduiking. Grote bedrijven, banken, beleggers en ook topverdieners in de sport en kunstsector konden hun vermogens en inkomens doorsluizen naar belastingparadijzen. De Amerikaanse socioloog Rothkopf (2009) bewees het gelijk van Buckley‘s ‘let the rich alone’ met het bestaan van een globale superklasse van bedrijven en personen, niet gebonden aan landen als het gaat om productie en belastingheffing. Verering van celebrities (beroemdheden) en verachting van verliezers paste in het beeld van individualisering als kern van de neoliberale cultuur. Je waarde als mens hing af van je verdiencapaciteit.

De derde grote vergissing van de neoliberalen betrof de ‘trickle down theory’ waarbij verondersteld werd dat de rijken hun vermogens zouden investeren, vooral in eigen land, waardoor meer welvaart door extra werkgelegenheid zou ontstaan. De meeste rijken belegden hun vermogen en zoals in eerdere artikelen uitgelegd, is de financiële sector steeds meer los komen te staan van de reële economie van productie van goederen en diensten. En die beleggingsvermogens worden zoveel mogelijk weggesluisd naar belastingparadijzen.

Grote bedrijven, banken, beleggers en ook topverdieners in de sport en kunstsector konden hun vermogens en inkomens doorsluizen naar belastingparadijzen.

Een regering voor en door de rijken

De neoliberalen in de politiek koesterden de rijken en verachten steeds vaker degenen die niet mee konden komen in de turbomaatschappij en als kostenpost werden beschouwd voor de belastingbetaler. Maar de ellende en ironie is juist dat de rijksten geen of weinig belasting betaalden. De bepaald niet radikaal linkse Rand Corporation berekende dat in de USA vanaf 1980 $ 47.000 miljard ‘overgeheveld’ werd van de lage- en middeninkomens naar de rijkste 10 % . Het IMF schat de waarde van belastingontduiking ook vanaf 1980 op $ 35.000 miljard. Logisch dat met name in Amerika een kloof te zien is tussen private rijkdom en collectieve armoede.

Intussen ziet de Dagobert Duck Index van de top 5 rijkste Amerikanen er als volgt uit:

Jeff Bezos (Amazon) $180 miljard, Elon Musk (Tesla) 150 mld, Bill Gates (Microsoft) 135 mld, Mark Zuckerberg (Facebook) 98 mld, Warren Buffet (belegger) 95 mld. Maar ook voormalige topartiesten (en idealisten) zoals Bob Dylan, Neil Young en nieuwe sterren als Beyoncé en topsporters zijn bijna miljardair, mede door bijverdiensten in de media en eigen ‘merken’.

De bevoorrechting van rijken door rechtse regeringen, ook buiten de USA en Engeland werd versterkt door de teloorgang van de macht van linkse partijen en vakbonden. Er was geen tegenmacht zoals in de 20-ste eeuw tegen de toenmalige kapitalisten. Maar ook de middenklassen worden steeds minder effectief vertegenwoordigd door neoliberale of conservatieve (rechtse) politiek ook al wordt hun de illusie van hard werken wordt beloond voorgehouden. Steeds meer moeten zij hard werken om hun schulden af te lossen zoals hypotheken, studieschulden en kredieten.

Maar de ellende en ironie is juist dat de rijksten geen of weinig belasting betaalden.

Een naderend einde van de plutocratie?

De toenemende inkomensongelijkheid in met name de USA heeft geleid tot een gevaarlijke ‘price of inequality’ volgens Stiglitz. Hij wees op het verlies van koopkracht bij lage- en middeninkomens waardoor de binnenlandse vraag veel lager werd dan die had kunnen zijn als deze inkomensgroepen meer te besteden hadden (de output gap). Nog veel gevaarlijker is dat vooral de middeninkomens gingen lenen om hun welvaartspeil in stand te houden. Zowel de lage- als middeninkomensklassen spaarden niet of weinig.

Hoewel met name weer in Amerika de inkomensongelijkheid groot is (Gini Index bijna 0.5) in vergelijk met Europese landen als Nederland, Scandinavië en Duitsland (Gini Index 0.3) is de Amerikaanse ongelijkheid in vermogens zeer groot (N.B. als in Nederland). De Gini Index is 0.8 ofwel te vertalen als dat de top 20 % van de bevolking 80 % van de vermogens bezit. En die top 20 % bulkt van de spaargelden, die – zoals gezegd- nauwelijks worden geïnvesteerd, maar belegd. Maar de rijken nemen een enorm risico met hun beleggingen. Vooral de middenklassen gaan steeds grotere schulden aan wegens een nieuwe huizenprijzengekte. Als vanouds worden die schulden gebundeld (in jargon secutirisatie) tot financiële producten die de rijken dan bezitten als beleggingen. Zoals eerder gezegd wil ik in volgende artikelen aandacht besteden aan de toenemende verontrustende schuldenberg van overheden, bedrijven en burgers op grond van o.a. IMF gegevens.

Het einde van de plutocratie kan wel eens sneller gaan dan ik had vermoed op grond van mijn inzichten in financiële crisistheorieën. In een recent artikel van Maarten Schinkel in de NRC van 2 september – de ongelijkheid jaagt nu zijn eigen staart achterna- wordt een paper besproken van de economen Mian, Straub en Sufi. Zij stellen, andersom als Piketty, dat toenemende ongelijkheid leidt tot een nog groter vermogensongelijkheid waardoor het spaarvermogen bij de rijken toeneemt. Lage renten stimuleren tot nog meer beleggingen, onder meer in vastgoed. De woningcrisis in dit land is er een gevolg van. En zoals gezegd leiden meer schulden bij de lage- en middeninkomens ook tot meer financiële producten voor beleggers.

Hoe meer geld er weggezogen wordt bij lage- en middeninkomens ten gunste van beleggende rijken, hoe meer inkomens- en vermogensongelijkheid gelijkenis krijgen van een tornado. De 3 economen vergeleken dit proces met een bosbrand die zijn eigen weersysteem vormt, concreet dat de rook van de bosbrand een (droge) onweersbui ‘produceert’ waarbij blikseminslagen nieuwe bosbranden veroorzaken. Zij concluderen dat de maatschappelijke ontwrichting door ongelijkheid veel sneller kan gaan dan we nu nog beseffen... net als bij de klimaatsverandering.

De binnenlandse vraag werd veel lager werd dan die had kunnen zijn als deze inkomensgroepen meer te besteden hadden (de output gap)

Tot besluit: is het Nederlandse politieke systeem te vergelijken met de plutocratie van de USA?

Nee, wij hebben meer te maken met de macht van de hoogopgeleiden in de politiek, aangeduid als meritocratie. Gevolg is wel dat laagopgeleiden zich niet vertegenwoordigd voelen door elitaire partijen, ook progressief, en kiezen voor populisten. Ook wantrouwen zij wetenschappen. Laat hun dan beginnen bij de neoliberale leer in de economie!

⇒

filmblik		DONATIE
begin	redactioneel	abonnement
doel	netwerk	verklaring
cartoon	colofon

eindredacteur	hoofdredacteur
Therese Steur	Hans Goosen

economie:	actueel: Adriana
Tjeerd de Boer	Rollingswier