RoSA! Nieuwsbrief 158 / 11 augustus 2021

Hoe hoog mag een staatsschuld zijn? (door Tjeerd de Boer)

Financiële markten.

Het antwoord op deze vraag is simpel en complex, namelijk afhankelijk van Beleggers of wel internationale kapitaalmarkten. Gerald Davis stelt in zijn boek Managed by the markets (2009), vertaald als geregeerd door financiële markten, dat beleggers niet alleen bedrijven maar ook landen zien als beleggingsobject. Heeft een land een stabiele regering? En een betrouwbaar rechtsstelsel en ambtenarenapparaat? Hoe was het financiële verleden van een land qua aflossingen van schulden? Griekenland bijvoorbeeld werd in 1826 na een staatsfailliet (soeverein default) 50 jaar geweerd van internationale kapitaalmarkten. Onbetrouwbare landen moeten rekenen met hoge renten als hun overheid geld wil binnenhalen door uitgifte van staatsaandelen en moeten daardoor hun schuld beperken. Het betreft dan vooral ontwikkelingslanden, de meeste industrielanden betalen lage renten en kunnen zich hogere staatschulden veroorloven.

Wie zijn De Beleggers? Professionele beleggers zoals Warren Buffet of pensioensfondsen die worden aangeduid als institutionele beleggers, zijn voorzichtig en strategisch bezig, gericht op lange termijn resultaten. Steeds meer burgers beleggen ook, in de USA gaat het om ruim 50 % van de bevolking. Ook zij zullen hun beleggingsrisico’s beperken door het bezit van meerdere financiële producten, het portfoliobeleggen. Berucht zijn beleggers die ik in het vervolg aanduid als speculanten, bereid tot het nemen van grote risico’s, eventueel versterkt als ze beleggingen betalen met leningen zoals de hedgefondsen. Zij zijn de ware financiële kapitalisten die met geleend geld een bedrijf opkopen, dat ze vervolgens efficiënt stroomlijnen: maximale opbrengsten met zo weinig mogelijk mensen en middelen. De beurswaarde van het bedrijf neemt dan toe op grond waarvan zij het bedrijf verkopen bij achterlating van de schuld. De HEMA werd er o.a. slachtoffer van.

Functies van staatsschulden.

Staatschulden zijn een manier om overheidsuitgaven te financieren zonder belastingverhogingen of andere maatregelen ten koste van bedrijven en burgers. Hoewel staatsschulden in politieke zin aantrekkelijker zijn dan hoge belastingen, zijn veel politici, vooral van rechts, beducht voor te hoge staatsschulden. Ik sprak ooit een neoliberale idioot die enthousiast uitlegde dat nul staatsschuld de beste schuld was. Maar, zei ik verbaasd, als alle staatsschulden afgeschaft moeten worden, dan stort de internationale kapitaalmarkt in. Elke econoom moet toch weten dat met name Amerikaanse staatspapieren (bonds) al decennia lang een veilige basis zijn voor professionele beleggers en dat veel landen hun handelsoverschotten in bonds of dollars belegden.

Staatsschulden zijn in politieke zin aantrekkelijker dan hoge belastingen

De Bezuinigers die een zo laag mogelijke staatsschuld willen, wijzen graag naar de vergelijking met schulden van bedrijven en burgers. Geheel ten onrechte zei ik al eerder, omdat staatsschulden tijdloos kunnen worden doorgerold. Veel staatsschulden hebben een looptijd van meer dan 10 jaar met vaste renten. Eventueel kunnen leenafspraken worden opengebroken zoals bij hypotheken, een aantrekkelijke optie als renten intussen veel lager zijn. Een land heeft echter een probleem als door wat voor redenen dan ook een overheid niet meer in staat is aflossingen en/of renten te betalen waardoor het doorrollen van schulden stagneert. In ontwikkelingslanden is dit vaak het geval, zoals in Latijns Amerika (Mexico, Argentinié) en Zuid Oost Azië, in de jaren ’90 als gevolg van een valutacrisis.

Beleggersrisico’s bij staatsschulden.

Landen worden op internationale kapitaalmarkten beoordeeld m.b.v de Institutional Investor Ratings (IIR), samengesteld door economen en beleggingsexperts bij banken, verzekeraars en overheidsorganen. De IIR is te vergelijken met de ratings (beoordelingen) door Standard & Poor, Finch e.a.. In de klasse A ratings betrouwbare beleggingsmogelijkheden, de B categorie geeft dubieuze beleggingsmogelijkheden aan en de C categorie bestaat uit slechte opties. Reinhart en Rogoff onderscheiden Club A landen met een IIR van meer dan 73.5 met continue toegang tot kapitaalmarkten en Club C landen (IIR kleiner dan 21.7) die zijn uitgesloten van die markten. In de Club B landen 4 onderverdelingen van debt intolerance d.w.z. dat een staatsfailliet al mogelijk is bij staatsschulden van 35 % van het BNP (IIR tussen 21.7 en 47.6). Het betreft ontwikkelingslanden die dus veel riskanter blijven voor beleggers dan de meeste ontwikkelde landen die veelal schulden hebben van meer dan 60 % BNP zoals Japan (170 %, 2010) of Italië (100 %). In Amerika en de EU kunnen staatschulden ook vergroot worden na 2008 door het aankoopbeleid van respectievelijk de FED en Europese Centrale Bank (ECB). De politiek van quantitative easening waardoor landen met een schuldenproblematiek weer toegang konden krijgen op kapitaalmarkten (Griekenland).

Reinhart en Rogoff kregen veel kritiek door hun bewering dat staatsschulden van ontwikkelde landen tot 90 % van BNP geen risicofactor zijn voor beleggers. Veel economen vonden die grens willekeurig, maar de 60 % norm die de EU hanteert is dat ook. Een grens die ook tot verwarring kan leiden omdat maar weinig landen zoals Nederland en Duitsland (voor 2008) als de beste leerlingen van de EU klas onder die 60 % zaten terwijl België en Italië jarenlang tegen de 100 % staatsschuld hadden. Landen met hoge staatschulden, met name Japan, hebben die schuld uitstaan bij binnenlandse beleggers en zijn dus minder afhankelijk van ontwikkelingen op internationale kapitaalmarkten. Deze landen zijn wel meer vatbaar voor economische crises omdat veel binnenlandse beleggers eigenlijk spaarders zijn die bijvoorbeeld hun pensioenpot in staatspapieren hebben opgebouwd. Indien de overheid van een land zoals Italië zijn financiële verplichtingen niet kan nakomen, zullen veel spaarders hun geld verliezen en de binnenlandse bestedingen fors afnemen.

Een financiële tijdbom.

Veel mensen zullen verwarring hebben ervaren dat genoemde theoretische verhandeling over staatsschulden naar de papierbak konden sinds de coronacrisis. Zelfs regeringen als aanhangers van een strenge bezuinigingsideologie (austerity) zoals in Nederland en Duitsland lieten alle limieten los als gevolg van de coronacrisis. De stand van zaken in april 2021:

Japan 256.5 % van BNP, Italië 157.1 %, USA 132.8 % (meer dan de 120 % na de 2-de wereldoorlog), Spanje 118.4 %, Frankrijk 115.2 %, Engeland 107.1 %, Duitsland 70.3 % en Nederland: 56.1 %. De totale hoeveelheid staatschulden van de wereld is nu 98.9 %, binnen de EU 98.2 % .

Waarom kan het nu niet op terwijl na 2008 Bezuinigingen Troef waren? Door de coronacrisis werd pijnlijk duidelijk welke schade die bezuinigingen hadden aangericht in de collectieve sector van de EU en USA, vooral in de zorgsector en onderwijs. Gevolg was dat de neoliberale leer in twijfel werd getrokken of zelfs verlaten door diverse regeringen. Ook de politiek van quantitative easening door de centrale banken werd steeds meer onderwerp van discussie. Bedoeling van dit beleid was economische stimulering door nieuwe leningen door bedrijven, banken, burgers en landen tegen zeer lage renten. De economie werd dus niet in directe zin gestimuleerd door extra investeringen door de overheid maar door extra investeringen en bestedingen door bedrijven, banken en burgers op basis van leningen. Een averechts effect van dit beleid werden nieuwe financiële bubbels omdat die leningen weer voer waren voor financiële markten (samenbundelen of wel secutirisatie).

Schade die bezuinigingen hadden aangericht, vooral in de zorgsector en onderwijs

Het schrijven van dit artikel is later dan ik had gepland. Reden is een snel toegenomen inflatie in de USA (rond 5 %) en in Europa in april. Deze toegenomen inflatie wordt verklaard als gevolg van een inhaalvraag na de coronacrisis en wordt door veel economen als tijdelijk gesteld. De toename van inflatie is veel hoger dan de 2 % die centrale banken nastreefden sinds 2008 uit angst voor deflatie of wel economische onderkoeling. Een hoge inflatie plaatst centrale banken voor een spagaat, zodra zij afzien van het opkopen van slechte leningen om de economie te stimuleren, zal de rente op diverse leningen toenemen, ook staatsleningen. Veranderen zij niets aan hun beleid dan is het risico groot dat een hoge inflatie doorwerkt op de rentestanden, zoals voor hypotheken. Een mogelijke financiële tijdbom, zeker nu sinds de afgelopen 5 jaar weer een complete huizengekte is ontstaan. Hoe hoger de huizenprijzen, hoe hoger uiteraard de hypotheekschulden zodat daarbij een renteverhoging van enkele procenten al voldoende kan zijn voor een volgende ineenstorting van een bubbel.

Financiële markten als casino.

Het functioneren van financiële markten was decennialang ook onderwerp van de neoliberale leer, de Efficiënte Markt Theorie. De Prijs is het Bewijs, d.w.z. dat de waarde van financiële producten zoals aandelen de juiste indicatie geeft over het functioneren van staten, bedrijven en banken als ook de kredietwaardigheid van burgers. Weer een fictie omdat veel beleggers geen flauw benul hebben van bedrijfsgegevens, of onmogelijk inzicht kunnen hebben in de kredietwaardigheid van leners bij samengebundelde financiële producten. Zie de crisis van 2008 weer die ontstond door slechte leningen, de rommelhypotheken, verpakt door secutirisatie zodat de rotte appels in de kist niet opvielen.

Financiële markten functioneren omgekeerd als gewone markten voor producten en diensten. In laatstgenoemde markten zal de vraag afnemen naar mate prijzen toenemen. In financiële markten zullen veel extra beleggers ‘instappen’ naarmate de prijs van financiële producten toeneemt (de hausse of boom). Vooral amateurbeleggers zullen instappen, versterkt als je voor spaargeld op de bank niets meer ontvangt of zelfs moet betalen door negatieve renten. Uiteraard ontstaan zo financiële bubbels die te vergelijken zijn met een Ponzischema of kettingbrief, altijd instappen zolang je net onder de top van de golf kan surfen.

Financiële markten kunnen goed worden onderzocht en geduid m.b.v. wiskundige methoden en modellen. Maar centraal wordt het functioneren van die markten bepaald door vertrouwen en kuddegedrag, onderwerpen van sociale wetenschappen als sociologie en psychologie. En daar zit juist de zwakte van wiskundige modellen en voorspellingen: crises in financiële markten ontstaan doorgaans door het instorten van vertrouwen van beleggers en het daarop volgende kuddegedrag van paniekverkopen. Een voorbode van crises in financiële markten is altijd een schuldenbubbel of wel een te grote hoeveelheid schulden t.o.v. de reële economie van productie. In de volgende artikelen zal ik ingaan op de totale hoeveelheid schulden van staten, bedrijven en burgers.

Instorten van vertrouwen van beleggers en daarna het kuddegedrag van paniekverkopen.

Tot besluit terugkomend op het verschil tussen gewone beleggers en speculanten voor wie financiële markten een casino is. Zoals gezegd zullen gewone beleggers instappen zodra en zolang de koersen toenemen. Zij hebben behoefte aan vertrouwen en stabiliteit in financiële markten. Bij speculanten hoeft dat niet het geval te zijn, zij gokken graag op de mogelijkheid dat koersen van financiële producten afnemen (shortgaan). Soros werd in éen klap miljardair door te gokken op een koersdaling van het Britse pond in 1992. Ook instortende economieën zoals in Griekenland zijn een gewilde prooi voor deze aasgieren, veel Griekse eigendommen werden gekocht tegen bodemprijzen. Ik zag tot m’n verbazing dat de rente op Griekse staatsleningen ook bijna nul zijn als bewijs dat speculanten vertrouwen hebben in dit land na een ’succesvolle‘ Shock Doctrine (platbezuinigen). Speculanten hebben belang bij instabiliteit (in jargon volatiliteit) van financiële markten en dragen aldus bij aan het gevaar van een nieuwe financiële crisis, zij zijn ook een financiële tijdbom!

⇒

Woningnood toen en nu

door Adriana Rollingswier

Mijn hele leven al kom ik in de grensstreek van Friesland en Groningen, het gebied waar mijn vader geboren en opgegroeid is. Nog steeds kom ik er. Ik sta daar dan met een heel klein caravannetje op het erf van een boerderij van familie. Mijn caravannetje is misschien wel een beetje aftands en er de weg mee opgaan kan niet meer, maar wat ben ik blij dat ik ‘m heb en wat ben ik blij dat ik daar mag staan.

Tot zeker 1900 woonden er mensen in holen

Onlangs bracht ik een bezoekje aan het kleine openluchtmuseum ‘de Spitkeet’ in Harkema zo’n vijftien kilometer verderop van de boerderij. Het museum geeft een goed beeld van de armzalige woon- en leefomstandigheden van de mensen die hier leefden tussen 1800 en 1950. En arm waren ze, de veenarbeiders die leefden in de Friese Wouden. Zo woonden hier zeker tot 1900 de allerarmste mensen in holen die zij uitgroeven in een verhoging in het landschap, een dijk of hoge wal. Zij verstevigden het hol dan met palen en planken. Het dak en de muren bouwden ze verder op met gras- of heideplaggen. Soms zaten er raampjes in, maar soms ook niet. Ook leefden er veel mensen in een plaggenhut, of spitkeet. Een spitkeet was een half ingegraven hut, opgebouwd van plaggen, hout en riet. Ze werden meestal ’s nachts en zonder toestemming gebouwd. Een ongeschreven wet was dat wanneer zo’n hut gebouwd was tussen zonsondergang en zonsopgang en er ‘s morgens rook uit de schoorsteen kwam de bewoners niet meer weggejaagd werden. Alhoewel, een schoorsteen was er niet, maar een open haardvuur en een gat in het dak. De vaak grote gezinnen woonden er onder erbarmelijke omstandigheden.

’Een kamer waar de zon nooit doordrong; ‘s winters was het een grot vol nattigheid en ‘s zomers werden we ziek van de klamme hitte. In een hoek stond een ton die het gezin tot plee diende, in de andere ton kwamen de vuile luiers en verder alle rommel die je in zo’n onderkomen kon verwachten. De rook van vaders pijp en de uitwasemingen van tien arme mensen maakten dat je in de kamer aan één stuk door naar lucht zat te happen.’
(Uit: Neel Doff, Dagen van honger en ellende, 1915.)

‘Sterft gij oude vormen en gedachten’

In de 19e eeuw waren initiatieven van particuliere woningbouwverenigingen volstrekt ontoereikend om de alsmaar groter wordende groep laag betaalde arbeiders op een fatsoenlijke manier te huisvesten. De armoede en de schrijnende ellende op woon- en gezondheidsgebied die zich in de steden en op het platteland afspeelde kon echt niet langer. Arbeiders kwamen steeds meer in verzet. Het negentiende eeuwse liberalistische denken van de overheid kon ook echt niet langer. Rond 1900 kwam er langzamerhand wat verandering in het denken over gezondheid, wonen en onderwijs. ‘Sterft gij oude vormen en gedachten’, sprak men in socialistische kringen. Na 1901, toen de Woningwet van kracht werd, werden er veel woningwethuisjes gebouwd en werd het wonen in plaggenhutten verboden. In het museum zijn huisjes uit 1928 te bezichtigen. Vier woninkjes onder één dak, bestaande uit vier woonkamers van 4 bij 4 meter met elk twee bedsteden, een tafel met een paar stoelen en een tafeltje met daarop een petroleumstel om het eten op te koken. Verder hadden ze één poepdoos en één pomp buiten per twee woningen. En dan te denken dat het voor de gezinnen die hier woonden, waarschijnlijk een hele verbetering betekende ten opzichte van de situatie waar ze uit kwamen. De laatste, weliswaar ‘versteende’ plaggenhutten werden pas in de jaren zestig afgebroken.

Het kwartje verdween zonder pardon in de beurs van moeder

Arm was ook de familie van mijn vader. Maar ze behoorden gelukkig niet tot de allerarmsten. Mijn opa werkte eerst als dagloner. Het gezin verhuisde daarom van huisje naar huisje, van dorp naar dorp, dan weer in Groningen, dan weer in Friesland, het werk achterna. Mijn vader ging als elfjarig jongetje werken / in de leer als smidsknecht. Na een heel jaar hard gewerkt te hebben kreeg hij een kwartje loon uitbetaald en dat kwartje verdween zonder pardon in de beurs van zijn moeder. Uiteindelijk werd mijn opa buschauffeur en kreeg het gezin het financieel beter. Ze vestigden zich in het piepkleine dorpje Nijziel. Alhoewel, totdat ik kon lezen dan, want toen woonden ze tot mijn grote verbazing niet meer in Nijziel, maar in Niezijl. -Het lijkt wel of al dit soort armoede in een lang verleden plaatsvond, maar dat is echt niet zo. Ik herinner mij dat piepkleine huisje met een ‘skiethoes’ buiten nog heel goed. Mijn oma kookte ook op petroleumstellen en ze aten heel vaak ‘soep’n brij’ (karnemelksgortepap). Binnen in de oude museumhuisjes kwamen er allerlei oude herinneringen bij me naar boven. En niet alleen herinneringen... Zo staat er in één van de huisjes een oude oranje gekleurde gietijzeren braadpan. En laat ik zo’n oude pan nu nog steeds gebruiken, onverwoestbaar duurzaam.

Wonen in een ‘pikehok’

In het museum staat ook een ‘pikehok’. Na de tweede wereldoorlog was er in Nederland grote woningnood. Zo ook in de Friese Wouden. Als men wilde trouwen, vergeet het maar, geen woning beschikbaar. Heel vaak stond er op het erf wel een ‘pikehok’ of kippenhok. Dat werd dan betimmerd en ingericht en daar konden de jonggehuwden dan in wonen. Mijn eerste woning in de jaren zeventig was een kraakpand, zonder badkamer. Keurig ingericht hoor, met plantjes voor de ramen, potkacheltje, posters voor de schimmelplekken op de muur... De hele inboedel kwam van de straat of waren ‘afdankertjes’, maar het was er best gezellig! Toentertijd werd je trouwens eigenlijk niet uit een kraakpand gegooid. Nu wonen er heel veel mensen in antikraakwoningen / bedrijfspanden. En daar wonen heus niet alleen jongelui, studenten en ‘alternatieve lieden’ in. Welnee, er wonen zelfs gezinnen met kinderen in antikraak. Trouwens voor antikraak woningen zijn tegenwoordig wachttijden en ... er zijn zelfs wachttijden voor de daklozenopvang.

In de klauwen van huisjesmelkers

Mijn gedachten dwaalden verder af, naar al die mensen die tegenwoordig niet aan een betaalbare woning kunnen komen en naar al die mensen waarvoor een betaalbare woning nog steeds niet betaalbaar is, omdat ze werken voor een hongerloontje. In Nederland bestaat het grondbeginsel dat iedere burger een dak boven zijn hoofd behoort te hebben. Maar betekent dit grondbeginsel dat buiten dit ‘een dak boven zijn hoofd hebben’ ook dat er naar de wantoestanden op woongebied gekeken wordt? Zoals al die mensen die tegenwoordig noodgedwongen in allerlei constructies wonen, in (oude) campers, in vakantieparken, op campings, tuinhuisjes enz. enz. En al die mensen die dakloos zijn geraakt door de invoering van de kostendelersnorm? En al die andere ‘nomaden’ die rondhoppen van bank naar bank, van bed naar bed, van antikraak naar antikraak, van daklozenopvang naar daklozenopvang? En al die mensen die eigenlijk best tevreden zouden kunnen zijn met hun lage inkomen, maar doordat ze zulke absurde hoge huren moeten betalen geen geld meer overhouden en daardoor in armoede leven? En die mensen, die door de huidige woningnood in de klauwen van huisjesmelkers terecht zijn gekomen en volledig uitgebuit worden? Mensen die in ‘verkamerde’ woningen moeten wonen en daar belachelijk hoge, nietsontziende huurprijzen voor moeten neerleggen. Niet lang geleden bezocht ik samen met een (bijna) dakloze jonge dame een ‘gemeubileerde studio in Rotterdam West’, 4 bij 5 meter, met daarin doucheruimte, wc en keuken. De gore tweezitsbank nodigde absoluut niet uit om er op te gaan zitten en op het bed lag een, met maar één woord te omschrijven, ’zeikmatras’ en dat alles voor de prijs van welgeteld ‘maar’ € 820,- per maand. Dit was wel inclusief elektriciteit, maar helaas was huursubsidie niet mogelijk en de studio was alleen te huren op jaarcontract.

Rotterdammers wachten 'maar' ruim twee jaar op een sociale huurwoning

Rijnmond Nieuws publiceerde op 24 april jl. fantastisch nieuws: ‘Een verrassende uitkomst mag je het gerust wel noemen. Van bijna alle inwoners van Nederlandse steden, moeten Rotterdammers gemiddeld 'maar' ruim twee jaar op een sociale huurwoning wachten’. Hè wat???? En al die mensen die al jáááááren op zoek zijn naar en wachten op een passende betaalbare woning dan? Onbegrijpelijk. Nu werkt het zo dat de kandidaat met de langste inschrijfduur hoger op de lijst komt en daardoor meer kans maakt om in aanmerking te komen voor een woning. Zijn dat dan niet gewoon mensen die al jáááááren ingeschreven staan als woningzoekende? Dus je kan je beter maar zo vroeg mogelijk inschrijven als woningzoekende, hup gewoon op die wachtlijst, ook als je nog geen huis nodig hebt. Voor in de toekomst. Je weet maar nooit wat er kan gebeuren. Dan weet je tenminste zeker dat je ‘maar’ twee jaar hoeft te wachten.

Rotterdamse Woonvisie 2030

Het inwonertal van Rotterdam blijft groeien. Daarom is de Rotterdamse Woonvisie 2030 ontwikkeld. Daarin staan o.a. de volgende vragen met antwoord:

‘Is er voor iedereen een huis in Rotterdam? - Nu nog niet. Zo zijn er nog niet genoeg huizen voor gezinnen met kinderen, ouderen en mensen met een hoger inkomen. Daarom bouwt Rotterdam aan duurdere woningen, kindvriendelijke wijken en geschikte huizen voor ouderen die langer zelfstandig blijven wonen’. ‘Zijn er genoeg betaalbare (huur)woningen? - Ja, in Rotterdam blijft plek voor iedereen. Ook voor kwetsbaren en voor mensen met een laag inkomen. Er zijn nu meer goedkope huurwoningen dan Rotterdammers met een laag inkomen. En het aanbod van woningen sluit niet aan bij wat mensen willen’. ‘Er is juist een overmaat in het sociale segment. In absolute aantallen blijven er altijd meer sociale woningen dan huishoudens in de sociale doelgroep’.

Om te zorgen dat de mensen met hogere- en middeninkomens de stad niet uit trekken, moeten er volgens de Woonvisie 36.000 duurdere woningen bijkomen en moeten er 20.000 betaalbare woningen verdwijnen. Om dit plan te realiseren worden complete wijken tegen de vlakte gegooid. Of worden woningen gerenoveerd en mogelijk samengevoegd, om ze later weer tegen hoge huren te verhuren. De zittende bewoners worden hun huizen uitgezet. En waar gaan die dan heen? Gaat Rotterdam er dan voor zorgen dat het inkomen van deze mensen verhoogd wordt, zodat zij terug kunnen keren of elders in een dure (particuliere) woning kunnen wonen? Of worden deze mensen uiteindelijk ten prooi gegooid aan huisjesmelkers of andere constructies? Is de prognose dusdanig goed in Rotterdam dat in het jaar 2030 iedereen een goed betaalde baan heeft en er nagenoeg geen armoede meer bestaat? Zoals het nu gaat en de Rotterdamse bevolking blijft groeien, zal de vraag naar betaalbare woningen heus ook wel groeien. Of kan ik nou gewoon niet rekenen?

We kunnen hoe het er vroeger aan toe ging echt niet vergelijken met hoe het tegenwoordig is. De levenstandaard van toen en nu is niet te vergelijken. Maar ondanks al die woonvisies en beste bedoelingen (alhoewel) is er eigenlijk nooit echt een einde gekomen aan de woningnood in Nederland. Het probleem is alleen niet zo zichtbaar meer, is beter weggestopt tegenwoordig, weggecijferd.

Wat zou er gebeuren als er weer een soort ongeschreven wet van toepassing zou zijn, zoals die gold voor de bouw van een spitkeet? Wat zou er gebeuren als gemeentes een gebied (met basis faciliteiten) aan zouden wijzen waar zoiets dergelijks zou worden toegestaan? Dan durf ik haast te wedden dat je hier in Rotterdam en overal in Nederland in een mum van tijd complete nederzettingen zou zien ontstaan met campers, caravans, oude bouwketen, tenten en allerlei andere soorten bouwsels...

⇒

filmblik		DONATIE
begin	redactioneel	abonnement
doel	netwerk	verklaring
cartoon	colofon	maaltijd

eindredacteur	hoofdredacteur
Therese Steur	Hans Goosen

economie:	actueel: Adriana
Tjeerd de Boer	Rollingswier