RoSA! Nieuwsbrief 154 / 3 maart 2021

Kiezer. kijker en klant: Wie heeft de macht in dit land?

door Tjeerd de Boer

Maart is een (k)wispelturige periode als het om het weer gaat. Maar geldt dat dezer dagen ook voor de kiezers? Blijf je thuis omdat de VVD van Rutte toch weer de grootste wordt, of gaan we als kiezers naar de stembus om dat maximaal te voorkomen?

Het zal moeilijk worden gegeven de populariteit van Rutte als Corona Crisis Manager maar vooral als een soort suikeroom die tot nu toe 75 miljard extra heeft uitgegeven aan steunmaatregelen aan bedrijven, werknemers in getroffen sectoren en zzp-ers.

Mark ‘Keynes ’Rutte ?
Hoeveel kiezers kunnen het nog volgen, 10 jaar kabinetten Rutte als kampioen van de Austerity of wel de bekende bezuinigingsideologie. En nu als Keynes Rutte geld losmaken als of hij aan de geldpers staat. Intussen kan iedereen de gevolgen zien -dankzij de coronacrisis- van het platbezuinigen van de collectieve sector. Overal in die sector personeelstekorten met alle gevolgen van dien, zoals geklungel bij de GGD-en, snelle overbelasting van de intensieve zorg en onbevoegden die het lerarentekort moeten opvullen. Het kaalschrapen van de sociale zekerheid valt des te meer op als je naar de toestroom van voedselbanken en de schuldhulpverlening kijkt.

Een tweedeling in de maatschappij die zich verder verscherpte met name door leerachterstanden bij kansarme kinderen maar ook algemeen werden de rijken nóg rijker dan ooit tevoren (zie gegevens Oxfam-Novib). Jeff Bezos (Amazon.com) en Elon Musk (Tesla) naderen een persoonlijk vermogen van $200 miljard, de top 1 % in USA bezit evenveel als de onderste 50 % van de bevolking. Intussen wordt verwacht wereldwijd dat minimaal 0,5 miljard mensen extra in armoede terechtkomen door de coronacrisis, o.a. door het wegvallen van toerisme.

Top 1 % USA heeft evenveel als de onderste 50 %.

Je zou op grond van 10 jaar Rutte kunnen vermoeden dat het animo om VVD te stemmen niet groot is bij een groot aantal burgers. Bijvoorbeeld de 1 miljoen zzp-ers en ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf die ondanks steunmaatregelen hun spaarreserves nu hebben opgemaakt en meer gediend zijn van snelle vaccinaties dan oeverloos gepraat over corona maatregelen. Een toenemend (kiezers-) publiek dat moe is van de verwarring over die maatregelen. En een publiek dat verontwaardigd of verbaasd heeft vernomen hoe hardvochtig de overheid kan optreden naar burgers, zoals in de Toeslagen Affaire en de mislukte Participatiewet. Burgers in gemeenten die hun belastingen verhogen omdat het Rijk ze heeft afgeknepen. Werknemers in de zorg en onderwijs die jarenlang vergeefs om meer personeel vroegen. En opnieuw burgers in gemeenten die hun door het Rijk gedecentraliseerde taken zoals WMO zorg en de Participatiewet niet naar behoren kunnen doen wegens bezuinigingen, waardoor mensen in de knel komen (bv. Jeugdzorg).

Is de neoliberale ideologie op zijn retour?
Bij de IMF en Wereldbank is inderdaad een verwijdering te zien van het neoliberale denken en adviseren beide organisaties niet te bezuinigen in een crisis. Door Piketty krijgt ongelijkheid meer aandacht, als ook topeconomen als Stiglitz en Krugman, beiden al jaren critici op de neoliberale economie. Moeilijker is in te schatten of de neoliberale ideologie op zijn retour is in de maatschappij. Als je de peilingen volgt met de VVD als grootste partij zou je zeggen van niet. Of heeft de VVD afstand genomen van de neoliberale ideologie?

Als je kijkt naar de toch verrassende omslag van Bezuinigen naar Besteden door Rutte kan je stellen dat zijn beleid diametraal staat op een kernpunt van de neoliberale leer, namelijk zo min mogelijk staatsuitgaven en maximaal bezuinigen op de collectieve sector, hoe dan ook, ook als het goed gaat met de economie. Een minimale staat dus als streefpunt van neoliberalen, een visie zowaar!

Heeft de VVD afstand genomen van de neoliberale ideologie?

Ook bezwaren en angsten bij een toenemende staatsschuld en tekorten op de lopende rekening van 10 % leken als sneeuw voor de zon verdwenen toen kabinet Rutte snel handelde tegen de te vrezen economische instorting als gevolg van een externe schok, namelijk de coronapandemie. Maar Rutte heeft geen tijd als ik wel om zich af te vragen hoe hoog een staatschuld mag zijn. Bovendien hoeft hij er geen zorgen over te hebben bij een staatsschuld van iets meer dan 60 % van BNP. In Italië nam de staatsschuld toe van 135 % richting 160 % BNP, Griekenland blijft hangen op 175 % en ook in de USA zal de staatsschuld van 100 % (erfenis van Trump wegens belastingverlagingen) toenemen tot 135 % BNP, Japan blijft recordhouder met 200 % BNP.

Over staatsschulden.
Door de coronacrisis heb ik vraag over hoe hoog kan een staatsschuld worden zonder een last te zijn voor volgende generaties ook open gelaten. Zoals eerder opgemerkt in m’n financiële artikelen maakt het veel uit of de overheid van een land in het krijt staat bij de eigen bevolking, of wel dat die bevolking eigenaar is van staatsaandelen door er spaargeld in te steken (Italië) of dat binnenlandse beleggers als pensioensfondsen en bedrijven in bezit zijn van staatsaandelen (Japan). Deze landen kunnen een relatief hoge staatschuld dragen- meer dan de 60 % BNP die de EU eist van lidstaten of de maximale 90 % die Reinhart en Rogoff (2011) stelden voor ontwikkelde landen- omdat die staatsschuld niet in handen is van buitenlandse beleggers.

Nederland hoeft de komende jaren niets te vrezen te hebben van de toegenomen staatsschuld

Op dit moment lees ik een boek van Stephanie Kelton, econoom bij de Amerikaanse Senaat, die beweert dat staatsschulden geheel geen gevaar opleveren voor de toekomst van een economie (The deficit myth, 2020). Een aantal beweringen van haar druisen in tegen de ook bij mij gangbare opvattingen over staatsschulden, daarover later meer, want ik zie een gevaar bij alle staatsschulden bij landen die actief zijn op internationale kapitaalmarkten. Wat veel mensen niet weten -ik neem aan ook politici- is dat staten aldus afhankelijk zijn geworden van de macht van internationale beleggersmarkten. (zie Gerald Davis: Managed by the markets, 2009 en Big Banking, Nieuwsbrief nr. 95). Landen met maatschappelijke onrust, instabiele regeringen en matig functionerende banken en bedrijven zijn voor beleggers reden om een hogere risicopremie te vragen. Concreet wordt het voor een land duurder om te lenen op internationale kapitaalmarkten en in geval een staat in gebreke blijft kan verbanning van die kapitaalmarkten volgen. Dat overkwam Griekenland in 1826 dat daarna 50 jaar werd verbannen van de internationale kapitaalmarkten, en bijna na 2008.

Nederland hoeft de komende jaren niets te vrezen hebben van de toegenomen staatsschuld omdat zelfs lange termijn leningen tegen negatieve rente worden doorgerold. De Amerikaanse staatsschuld kan wel een probleem worden, mede door maatschappelijke en politieke onrust en nieuwe bubbels op Wall Street. Hoewel de dollar nog steeds de grote wereldreservemunt is en het aankopen van staatsaandelen (US Bonds) een veilige vluchtroute is voor beleggers, zijn steeds meer landen als beleggers op zoek naar alternatieven voor genoemde keuzen zoals het ruilen van dollars voor euro’s.

Tot nu toe kan de Amerikaanse overheid onbeperkt dollars bijmaken zonder gevaar van prijsinflatie en devaluatie zolang de vraag naar dollars groot blijft. Maar zodra dit systeem hapert en de waarde van de dollar scherp daalt, wordt de Amerikaanse staatsschuld een groot probleem.

De verkiezingen.
Sinds een jaar verschuiven de meeste partijen naar links, zelfs de VVD wil verhoging van het minimumloon. De 3 ‘grotere’ linkse partijen SP, PvdA en GroenLinks profiteren echter niet van deze trend. Uit maatschappelijke onderzoeken (Sociologie, Rutte!) blijkt een meerderheid van de burgers voorstander voor meer overheidsregulering van het marktkapitalisme, het beperken van de steeds toenemende ongelijkheid van inkomens en vermogens, het belasten van concerns, meer klimaatmaatregelen en verhoging van het minimumloon en uitkeringen (niet bij de VVD). Kortom tijd voor een progressieve agenda of wordt de burger teleurgesteld als kiezer? In de verkiezingsprogramma’s van de meeste niet rechtse partijen wordt weinig prioriteit gegeven aan armoedebestrijding. Hier en daar wordt een basisinkomen voorgesteld, zonder onderbouwing door economische gegevens of doorberekening door het CPB zoals ooit (1991) van het Plan Elswijk. Zodra de pandemie onder controle is, mogelijk zomer 2021 en steunmaatregelen worden afgebouwd, zullen heel wat ondernemers uit midden en kleinbedrijf en Zogenaamd Zelfstandig Personeel alsnog een bijstandsuitkering moeten aanvragen. Als bijstand synoniem blijft aan armoede, neemt de ‘armoedegraad’ in Nederland dus fors toe maar ook de maatschappelijke urgentie van dit probleem.

De 3 ‘grotere’ linkse partijen SP, PvdA en GroenLinks profiteren echter niet van deze trend.

Hoewel ik geen voorstander ben van ideologieën zoals uiteraard de neoliberale ideologie omdat ideologieën al te vaak hebben geleid tot een tunnelvisie, intolerantie naar andersdenkenden en zelfs tot diktaturen, is het wel nodig om een toekomstvisie te hebben over economie en maatschappij. Volgens Rutte moet je voor een visie naar de oogarts, bij andere partijen ontbreekt echter ook de stip aan de horizon. Onze populistische partijen willen terug naar een verleden van het Echte Holland wat mogelijk nog moeilijker is dan het streven naar een toekomstige utopie zoals Robotopia.

De VVD van Rutte blijft in hoofdlijnen aanhanger van de neoliberale visie, maar wat betreft Rutte die vorig jaar brak met een centraal onderdeel van die visie, namelijk De Bezuinigingen? Het gaat mij te ver om Rutte een linkse neoliberaal te noemen!

⇒

filmblik		DONATIE
begin	redactioneel	abonnement
doel	netwerk	verklaring
	colofon

eindredacteur	hoofdredacteur
Therese Steur	Hans Goosen

economie:	actueel: Adriana
Tjeerd de Boer	Rollingswier