Crisis als kans?
door Tjeerd de Boer
Dit voorjaar hebben we onder meer te maken met een wereldwijde economische crisis,
die echter onderdeel is geworden van een systeemcrisis die zowel de economie als
maatschappijen betreft. Hoewel dus genoeg redenen voor paniek, zijn er nog meer
dan genoeg redenen om alert te worden op kansen die deze systeemcrisis biedt om
economie en maatschappij te verbeteren. Wat uiteraard meteen opvalt is dat de
vliegwieleconomie tot stilstand is gekomen. In China werd de lucht in de grote
steden na het instellen van quarantaine binnen enkele weken schoon. Waar lawaai en
drukte normaal was in het dagelijks verkeer, is het nu stil op straat. Dankzij
internet en smartphone kunnen miljoenen mensen thuis werken, uiteraard zijn er ook
miljoenen mensen voor wie dat niet geldt. In de zorgsector, de bouw, transport,
vuilophaal, technische dienstverlening en de landbouw werken mensen in wat nu
wordt aangeduid als cruciale beroepen.
Een politieke omslag.
Verrassend snel gooide kabinet Rutte 3 alle bezuinigingsreligie overboord en
kondigde aan dat de staatsschuld zo nodig meer dan 60 % mag worden. De
bezuinigingswoede had geleid tot een zeer lage staatsschuld van 48,8 % van het BNP
van 810 miljard, zodat tot die 60 % er 90 miljard vrijgemaakt kan worden. Een
beetje ironisch en ook hypocriet, vorig jaar moesten werknemers in de zorg en het
onderwijs nog massaal demonstreren om een paar honderd miljoen los te krijgen om
de ergste noden te verlichten, onlangs klapte het hele land om onze helden in deze
sectoren. Ongetwijfeld zal t.z.t een discussie losbarsten waarom tot nu toe 3
kabinetten Rutte de hand op de knip hield tot grote schade in grote delen van de
collectieve sector en nu de miljarden te geef worden aangeboden. Het is te hopen
dat in de maatschappij genoeg immuniteit ontstaat tegen geestelijke besmetting
door rechtse partijen. De verkiezingsstrijd voor de politieke omslag kan niet
vroeg genoeg beginnen.
De overheid terug van weggeweest?
Veel besluiten van dit kabinet zijn moedig te noemen, zoals de directe toezegging
van loondoorbetaling tot 90 % voor werknemers met arbeidstijdverkorting. Op dit
moment van schrijven hebben bedrijven voor 750.000 werknemers werktijdverkorting
aangevraagd. Mogelijk een miljoen z.z.p.-ers zullen gebruikmaken van een versnelde
bijstandsregeling. Alle ondernemingen die zwaar getroffen worden door de crisis
krijgen uitstel van betalingen, een premie van 4.000 euro en door de staat
gegarandeerde kredietfaciliteiten door banken. Kortom een snel hertstel van een
verzorgingsstaat, daar waar vorige week minister (K) Wiebes nog getuigde van
ouderwets Marktsisme door z.z.p- ers te wijzen op individueel ondernemersrisico.
Zal het taboe blijvend worden opgegeven dat de overheid geen actieve deelnemer mag
zijn in de economie omdat van alles overgelaten moest worden aan de marktwerking?
Waarin verschilt deze crisis van 2008?
Zoals gezegd gaat het nu om een wereldwijde systeemcrisis, die tal van gebreken en
kwetsbaarheden blootlegt van turbokapitalistische productie en consumptie. Deze
crisis is om te beginnen een crisis geworden van globalisering van
turbokapitalisme. Wereldwijd worden grondstoffen, onderdelen en halffabricaten
gemaakt, vooral in Zuidoost Azië om vervolgens vervoerd te worden naar gebieden
voor eindmontage. Door de coronacrisis in China werd vrij snel duidelijk in welke
productieketens tekorten ontstonden, die vervolgens eindfabricage van vrijwel alle
industriële producten verstoorde. Autoconcerns liggen nu vrijwel stil, als ook het
vrije handelsverkeer van personen. Goederentransport wordt steeds moeilijker door
grensblokkades.
Een groot verschil met de economische crisis van 2008 is de ongekend snelle
instorting van zowel vraag en aanbod op dit moment. De vorige crisis betrof eerst
het financiële systeem van de EU en USA, die met vertraging doorwerkte op afname
van vraag en aanbod. Veel vraaguitval had kunnen worden voorkomen door niet de
banken maar burgers extra geld te geven. De crisis van 2008 ging aan China voorbij,
sterker nog, dankzij deze werkplaats van de wereld werd de wereldeconomie enigszins
gered van een nog groter crisis. Nu werd China het startpunt van een wereldcrisis.
Maar ook hier beidt deze crisis ons een kans: willen of moeten wij nog reizen naar
verre oorden of korte vliegvakanties op korte afstanden? En willen wij import en
export naar alle delen van de wereld terwijl veel producten ook binnenlands
geproduceerd kunnen worden, zoals landbouwartikelen. Worden wij ons nu echt bewust
van een economie van een genoeg voor het grootste aantal? In de Groene Amsterdammer
van 11 maart doet de econoom Pattifor voorstellen voor een Green Deal, te
vergelijken met de crisisbestrijding door Roosevelt in de jaren '30 door grote
overheidsinvesteringen.
Financiële politiek.
Ik las onlangs een boek van Colin Crouch, waarin de vraag gesteld waarom na 2008 het
neoliberalisme niet verdween, maar juist versterkt werd. Een grote gemiste kans toen,
om te beginnen met het beleid van centrale banken. Deze banken kochten slechte
leningen op van staten en bedrijven, zodat deze met een schone lei opnieuw leningen
konden krijgen. Dit opschonen van leningen werd in jargon Quantitative Easening
genoemd, versterkt door superlage rentes. Gevolg was weer een toename van schulden
wereldwijd, zodanig dat de IMF na enige jaren waarschuwde voor een nieuwe
schuldenbubbel (het totaal aantal schulden is 2,5 maal groter dan het wereld BNP).
Dit financiële beleid door de Fed in de USA en de ECB in Europa werd opnieuw een bonus
voor Banken en Beleggers terwijl burgers en de collectieve sector ten prooi vielen aan
bezuinigingen zonder weerga. Zoals gezegd zien we door deze crisis hoe nodig de
collectieve sector is en hoe we massale verarming van de bevolking kunnen tegengaan
met geld. Waarom dan zo'n onzinnig beleid door die centrale banken?
Een belangrijk argument voor het opkopen van slechte staatsschulden was dat anders
bepaalde landen zoals Griekenland en Spanje door beleggers zouden worden verwijderd van
internationale kapitaalmarkten. Na opkoop door de centrale banken konden deze landen
weer nieuwe staatsleningen tegen lagere rentes uitzetten op de kapitaalmarkten in de
hoop dat het vertrouwen van beleggers in die staatsaandelen zou toenemen. Intussen
konden we met name in Griekenland de desastreuse gevolgen zien van Austerity, ofwel de
bezuinigingsreligie van de neoliberalen.
Terugkeer van Keynes?
Hoewel Lagarde wil breken met het beleid van haar voorgangers, gaat de ECB echter weer
inzetten op het opkopen van slechte leningen en renteverlagingen tot het nulpunt in de
hoop dat bedrijven en staten weer makkelijker kunnen lenen. Ik verwacht er weinig van,
net als na 2008. Een belangrijk verschil met dat crisisjaar is echter de wil van
regeringen om met miljarden de economie direct aan de gang te krijgen.
Nederland heeft met een staatschuld van slechts 48,8 % een goed uitgangspunt om de
crisis te lijf te gaan. Maar hoe zit het met Italië met een staatsschuld van 133 % om
maar niet te zwijgen over Griekenland (175 %)? Hoe hoog mag een staatschuld worden? In
het volgende artikel wil ik nader ingaan op deze theoretische vraag met grote
praktische consequenties, door in te gaan op een boek van Reinhart en Rogoff. Zij
stelden -gegeven diverse omstandigheden zoals is een staatschuld vooral binnenlands
belegd zoals in Italië en Japan- dat een staatschuld tot 90 % geen gevaar hoeft te
betekenen voor een land.
Laat ik nu niet zo theoretisch ingaan op die vraag maar verwijzen naar Amerika tijdens
de tweede wereldoorlog. Hun staatschuld liep op tot 200 % van het BNP, maar Booming
Business, ten eerste door de oorlogsindustrie en daarna -veel eerder dan in Europa- de
opbouw naar een welvaartsstaat met een rijke middenklasse en goed verdienende
arbeidersklasse. Ook een verzorgingsstaat in opkomst dankzij tal van sociale
zekerheidsregelingen. De periode tussen 1945 en 1980 werden in de USA, Europa en Japan
aangeduid als de gouden jaren van het kapitalisme. De verzorgingsstaat kon worden
betaald door hoge toptarieven voor rijken en relatief hoge winstbelastingen.
Het moge duidelijk zijn dat de miljarden die vrijgemaakt kunnen worden uit
staatsschulden, ook door de centrale banken, moeten worden gebruikt voor een structureel
herstel van de collectieve sector en het inkomen van gewone burgers die niet tot de top
10 behoren. Piketty schreef in zijn nieuwe boek voorstellen om toptarieven op inkomens
en vermogens te herstellen naar het niveau van de jaren '70 : meer dan 70 % in de
bovenste schijf na een ton per jaar. Ruim 100 jaar geleden werden stelsels van sociale
zekerheid opgericht, zoals door Bismarck in Duitsland, om de bevolking gezonder te maken.
Epidemieën beperkten zich niet tot arme buurten en steden maar bedreigden de rijken even
hard. We moeten inzien dat het betalen van een verzorgingsstaat onmogelijk blijft als de
rijken blijven profiteren ten koste van miljarden mensen dankzij belastingontduiking.
In Amerika en Engeland is een discussie op gang gekomen over een basisinkomen en
verzekeringen in geval van werkloosheid of ziekte. Misschien een herleving van het
legendarische Atlantic Charter dat de Westerse landen kort na de oorlog sloten om
verzorgingsstaten te ontwikkelen. Keynes was daarbij.
Mijn laatste feest op 11 maart
Hans Goosen
Het was een terecht feest, daar bij de sport- en speeltuinvereniging in Hillesluis,
vlak bij de Stadionbrug. We vierden de overwinning van de rechtzaak tegen het Systeem
Risico Indicatie (SyRI). Een overwinning die had plaatsgevonden in het Paleis van
Justitie in den Haag op 5 februari 2020, met de volgende uitspraak van de rechter:
"SyRI is een wettelijk instrument dat de overheid gebruikt voor de bestrijding van
fraude op bijvoorbeeld het terrein van uitkeringen, toeslagen en belastingen. De
rechtbank is van oordeel dat de wetgeving die de inzet van SyRI regelt in strijd is
met hoger recht. De wetgeving voldoet volgens de rechtbank niet aan artikel 8 van het
Europees Verdrag voor de Rechten voor de Mens (EVRM). Dit artikel beschermt het recht
op respect voor het privéleven."
Niet langer waren inwoners uit wat de politiek aanmerkt als probleemwijken bij
voorbaat verdacht. Het proces was aangegaan door een aantal maatschaappelijke
organisaties, waaronder ook de FNV. De actie vorig jaar die aan het proces voorafging
kreeg op het laatste moment in het Stadhuis via de inzet van Aart van Zevenbergen (SP)
een positieve opsteker door de opstelling van Burgemeester Ahmed Aboutaleb over SyRI.
Na bijna een jaar actie, was er nu tijd voor een feestje in Hillesluis op 11 maart.
Ongeveer veertig mensen waren op het feest, waarvan 30 wijkbewoners, de mensen die het
proces hadden aangespannen, leden van de besturen van FNV Lokaal en van RoSA! En ook
Kitty Jong en Maureen van der Pligt, landelijk bestuurders van de FNV.
Volgens de eerste regels om het corornavirus te bestrijden, bleven we ruim onder de
norm van 100 aanwezigen. Het was echter nogel even moeilijk om elkaar geen hand te
geven en in plaats daarvan een elleboogstoot. Toespraken en bedankwoordjes. Een
eenvoudige maaltijd klaargemaakt door "Vader en Zoon" uit de wijk smaakte heel goed.
Dat was voorlopig mijn laatste feest en sindsdien verlopen de dagen, dag in dag uit,
in een gespannen roes en berusting. Samen met 17 miljoen Nederlanders, 500 miljoen
Europeanen en 7 miljard mensen op Aarde.
Van wie is de buurt?
Woonwijk Tweebos vertoonde gelijkenis met bezet gebied.
Gisteren, vrijdag 6 maart, vertoonde de Tweebosbuurt enige gelijkenis met bezet gebied. Corporatie Vestia
en burgemeester en wethouders van Rotterdam creëren door massale politie inzet grote
weerstand in de wijk. Waarmee deze partijen hun eigen weerstand organiseren.
Inderdaad (bron AD) waren er in het totaal 200 man politie paraat
/ betrokken. Een aantal
daarvan stond in reserve opgesteld bij de Kuip. In Tweebos
was het aanzienlijke aantal van zestig tot zeventig agenten
tegelijkertijd op straat.
Denk hieraan als u weer gaat stemmen
Hoe is deze excessieve inzet met alle impact op de gewone Tweebosser te verantwoorden
door dit college? De Tweebosser heeft toch al zoveel te leiden van dit traumatiserende
proces. Het is meer dan duidelijk, behalve natuurlijk aan wethouder Kurvers het
rechterdeel van ons college en het hogere kader van corporatie Vestia, dat het
merendeel van de Tweebossers niet uit eigen keuze is verhuisd. Maar weg is vanwege de
voortdurende druk. Het woord intimidatie is hier zelfs van toepassing. Hoe is dit te
rijmen met de uitgangspunten van onze democratie? De vergelijking met het rauwe recht
van de sterkste dringt zich op. In tegenstelling met een zorgzame samenleving waar
plaats is voor allen. Het moet nog maar eens herhaald worden, wonen is ook een recht en
een basis behoefte!
Vestia en Kurvers (VVD) zetten in op leefbaarheid
Dit politie optreden met deze ongekende massaliteit, in opdracht van onze burgemeester
en wethouders (B & W) roept nog meer vragen op dan er gisteren al waren. Ook de
afspraken en toezeggingen van deze VVD wethouder worden door corporatie Vestia
geschonden. Het is helder dat de woningen waar krakers werden uitgezet bewoonbaar zijn.
Anders hoefde er niemand uitgezet te worden. Deze woningen worden nu dichtgemetseld.
Overigens door Bulgaren, iemand uit Oekraïne en een Roemeen in opdracht van Vestia.
Wethouder Kurvers heeft het college juist toegezegd, samen met sociaal (?) verhuurder
Vestia, dat de woningen beschikbaar gemaakt worden voor tijdelijke verhuur. Alsmede dat
deze partijen hebben toegezegd zich in te zetten voor leefbaarheid voor Tweebos. Hoe
betrouwbaar zijn zij?
Andere tijden wegens Corona virus
Iedereen weet dat het andere tijden zijn door het Corona virus.
Voor de komende tijd geldt vooral 'Hou contact en houd afstand!'
De aandelen beurs is in iets meer dan een week van een index van
600 naar 400 gegaan. Het is duidelijk deze crisis met het virus
slecht is voor de economie. Slecht voor de economie is slecht
voor huizenprijzen. Huizenprijzen en de economie zitten bij de
oorzaken van de sloopplannen voor Tweebos. Er hoeft in deze
tijd van crisis en mogelijke financiële crisis maar één
investeerder zich terug te trekken en de sloop plannen voor
Tweebos liggen op hun gat! De tijd zou wat dat betreft in ons
voordeel kunnen zijn. Maar het is allemaal veel te vroeg om
daarover te denken.
Onze maatschappij is er nu vooral gericht op deze crisis met het
virus goed te overleven. Dat gaat zeker een tijd duren. Hoelang
is nog niet duidelijk. Maar de sloop plannen liggen nu echt op
het tweede plan. Geniet voor het moment maar van je thuis en neem
vooral de tijd om je gezondheid in de gaten te houden. Hou vast
aan hoop!
Voor nu geldt bovenal 'Hou contact en houd afstand!'
