RoSA! Nieuwsbrief 138 / 19 september 2019

SER RAPPORT : HOGE VERWACHTINGEN

door Tjeerd de Boer

Kansen en belemmeringen voor jongeren.

Korte samenvatting. Het gaat om jongeren als schoolverlaters met diploma, die doorstromen naar vervolgopleidingen die zij gemiddeld op 24 jarige leeftijd afronden. Gemiddeld 3 jaar later heeft het merendeel een vaste baan en weer 3 jaar later heeft de meerderheid een vaste relatie en een koopwoning. In het SER rapport worden deze stappen in het leven van jongeren van 18 tot 35 jaar mijlpalen genoemd. Wat opvalt is dat de huidige generatie van millenials (geboren tussen 1985 en 2000) steeds later genoemde mijlpalen bereikt. Flexwerk wordt geduid als een grote belemmerende factor op weg naar eigen huis en gezin. Veel jongeren ervaren grote prestatiedruk en stress.

Samenstellers en structuur van het rapport. Het rapport is niet geschreven door onderzoekers over jongeren, maar met een platform van jongerenorganisaties, zoals de landelijke studentenvakbond (LSvB), Interstedelijk Studenten Overleg (ISO), de jongeren van FNV en CNV, Jong Management en Jong AWVN (werkgeversorganisatie), de Nationale Jeugdraad en JOB= Jongeren Organisatie Beroepsopleidingen. Het rapport is in opdracht van 5 ministeries opgesteld en is een vervolg van een rapport door het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) over jongeren in dec 2016 (De toekomst tegemoet).

Zoals gezegd is de structuur van het onderzoek gebaseerd op 4 mijlpalen na het behalen van een middelbare schooldiploma. Let wel dat kansen op toelating tot een vervolgopleiding gering is voor schoolverlaters zonder diploma. De eerste mijlpaal is dus van school naar vervolgopleidingen, het student worden in middelbaar, hoger of universitair onderwijs. De volgende mijlpaal naar werk of onderneming volgt op gemiddeld 24 jaar. Veel jongeren moeten genoegen nemen met flexwerk en bereiken 3 jaar na afstuderen meestal een vaste baan. Deze mijlpaal is dan weer nodig voor plannen tot aankoop of huur van een geschikte woning (de volgende mijlpaal ) en voor gezinsvorming.

Gedurende de studententijd moeten jongeren verschillende soorten kapitaal herkennen en leren ontwikkelen. Het verwerven van economisch kapitaal is het belangrijkst, door studie en door werkervaring daarbij, om later financieel goed zelfstandig te kunnen functioneren. Tegenwoordig wordt dit het vergroten van je verdiencapaciteit genoemd.

Opbouw en onderhoud van netwerken en goed kunnen samenwerken zijn de belangrijkste kenmerken van sociaal kapitaal. Bestuursfuncties tijdens de studie zijn zowel goed voor je CV als voor een netwerk richting latere beroepen. Cultureel kapitaal kan ook beslissend zijn op weg naar werk. Mensen met een niet- Westerse culturele achtergrond ondervinden nog steeds discriminatie bij het krijgen van stages of werk. Persoonlijk kapitaal zoals gezondheid en conditie zijn eveneens van groot belang voor carrièrekansen, veel mensen met een handicap vinden moeilijk een baan.

De hoofdvraag van het onderzoek is in hoe verre zijn jongeren voldoende toegerust om zich te kunnen ontplooien en om een zelfstandig bestaan op te bouwen. Nadruk dus op het ontwikkelen van economisch kapitaal door de student zelf gekozen opleiding c.q. beroepskeuze. Per mijlpaal wordt onderzoek gedaan naar woonsituatie, werk, knelpunten en prestatiedruk.

De studententijd (gemiddeld 18-24 jaar). Nederland telt 1,2 miljoen studenten waarvan 41 % MBO, 37 % HBO en 22 % universitair onderwijs volgt. Diverse opleidingen zijn pas na selectie toegankelijk en na het eerste jaar volgt een bindend studie advies. Collegegelden zijn hoog in vergelijk met EU landen (ruim 2000 euro per jaar). Het leenstelsel dat in 2015 werd ingevoerd heeft tot diverse verslechteringen voor studenten en hun toekomst geleid. Steeds meer studenten blijven wonen bij hun ouders om minder te hoeven lenen. Zij missen echter deelname aan het studentenleven dat zo belangrijk is voor het ontwikkelen van alle genoemde kapitaalcategorieën. Studenten op kamers bouwen een grote studieschuld op (thans 17.000 gemiddeld) die weer nadelig gaat worden bij mijlpaal 3, namelijk de eerste koopwoning. Op kamers is duur, vooral in de Randstad. Bij een gemiddeld maandinkomen van 900 euro, waarvan 490 euro lening, hebben de meeste studenten een woonquote van meer dan 40 % van hun besteedbaar inkomen. (Normaal is minder dan 30 % bij huurders).

Ruim 70 % van de ondervraagde studenten geeft aan te leven onder grote prestatiedruk. Vooral het opbouwen en onderhouden van netwerken- ook op social media- vraagt constante inspanningen. Ook moeten steeds meer studenten een bijbaan nemen, bijvoorbeeld voor minder lenen of voor de algehele kosten van het studentenleven. 1 op 6 heeft last van overspanningsklachten, meer dan bij ouderen. Studenten met een niet Westerse achtergrond worden vaak gediscrimineerd bij het zoeken naar een stageplaats tijdens de studie, op alle opleidingsniveau's gebeurt dit. Opmerkelijk tenslotte is dat het volgen van een tweede hoofdvakstudie onbetaalbaar is (9.000 euro per jaar).

Werk of ondernemen.

Steeds meer jonge afstudeerders (meer dan 60 %) moeten genoegen nemen met flexwerk en behalen gemiddeld 3 jaar later de (onzekere!) mijlpaal van vaste baan. Flexwerk heeft grote invloed op het verschuiven van de leeftijd voor mijlpaal 3 (eigen woning) en mijlpaal 4 (gezin). Een groot gevaar bij flexwerk is stilstand in het opdoen van extra kennis en ervaring. Werkgevers investeren niet of nauwelijks in opleidingen voor werknemers zonder vast contract. ZZP-ers moeten hoe dan ook zorgen voor verdere scholing, administratieve vaardigheden en vakbekwaamheid vergroten. Van de jonge ondernemers vanaf 18 jaar is 3 jaar later de helft gestopt. Gebrek aan administratieve vaardigheden of het betreden van een kansarme markt maakte een eind aan ondernemerschap.

Wat betreft prestatiedruk en stress hebben de meeste jongeren daar last van (2 op 3). Wat je hebt bereikt moet en wil je houden maar intussen schat je in waar en wanneer betere kansen zijn op de arbeidsmarkt. 54 % van de jonge werknemers of ondernemers geeft aan dat het je eigen schuld is als je faalt in je carrière. Je kan dit als maatstaf nemen voor de mate van geloof in individualisering!

Eigen woning. Vrijwel iedere afstudeerder begint met huren maar rond de 30 jaar heeft de helft een koopwoning (en een vaste baan). Starters op de markt van koopwoningen worden geconfronteerd met steeds stengere hypotheekregels (zoals de 6 % eigen vermogen regel). Van de nieuw afgesloten hypotheken gaat 25 % naar starters, 42 % naar doorstromers op de woningmarkt en 33 % naar oversluiters. Hoewel de rente extreem laag is ook voor hypotheken, moeten starters in de Randstad steeds meer betalen voor wat kan worden aangeduid als een nieuwe huizenprijs bubbel. Kinderen van vermogende ouders (=economisch kapitaal zie Piketty!) kunnen een ton belastingvrij krijgen voor de aankoop van hun eerste huis. Beginnende huurders lopen tegen lange wachttijden aan bij corporaties of hoge huren bij particuliere verhuurders, niet zelden beleggers die zelf de huizenprijzen opdrijven.

Verliefd, verloofd, getrouwd klinkt leuk als het om ware liefde gaat. In de praktijk van de huidige woningmarkt (huur of koop vanaf 1000 per maand) is bijna mijlpaal 4, een dubbel verdienend stel zijn, een voorwaarde om die woonlasten te kunnen opbrengen. Alleenstaande jongeren hebben het moeilijk om een appartement te krijgen wegens concurrentie door ouderen die na het vertrek van hun kinderen hun te grote huis willen verlaten.

Eigen gezin. Vanaf 30 jaar heeft 55 % van de jongeren een gezin, 11 % woont alleen en 10 % vormt een stel. Uiteraard ervaart de groep jonge gezinnen de stress van het spitsuur van hun leven, beide ouders moeten werken om de woonlasten te kunnen opbrengen en ervaren nog steeds grote problemen en kosten voor kinderopvang. Zeker als de ouders buiten kantooruren werken. Hoewel jonge gezinnen weinig mantelzorg hoeven te verrichten (voor hun ouders later), komt de zorg binnen het gezin nog altijd ten laste van de vrouw. Na het eerste kind gaan veel moeders minder werken waardoor 2 jaar later hun inkomen gemiddeld 40 % afneemt ten opzichte van het inkomen van de vader (CPB, sept 2019). Dit wordt een kinderboete genoemd, je kan het beter een dure huishoudpremie noemen. Uiteraard kunnen vrouwen hun carrière ernstige schade aandoen door moeder te worden en vervolgens minder te werken. Voor werkende vaders geldt dit niet ook niet bij zorgverlof.

Tenslotte: wat kosten kinderen? Bij éen kind moet 17 % van het besteedbaar inkomen worden aangesproken, bij 2 kinderen 26 % en 33 % t.b.v. de volgende baby. Bezint voor ge begint?

Jongeren: bezint voor ge begint? Het lijkt wel een calvinistische, moraliserende uitspraak. Krijgen de jongeren als student en later werknemer met tal van onzekerheden wel de kans om zich te bezinnen, bijvoorbeeld op gezinnen? Een belangrijke conclusie van het rapport is dat jongeren zich tijdens hun studie en daarna als jonge werknemer of ondernemer zich wel degelijk bezinnen wanneer en hoe zij de belangrijke mijlpalen van huisje boompje beestje denken te bereiken. Ze moeten veel meer risico's nemen dan oudere generaties, om te beginnen met flexwerk tegen lage startbeloningen en onzekere tewerkstelling, tegenover steeds hogere woonlasten. Een spagaat dat kan leiden tot verborgen armoede in de zin van weinig besteedbaar inkomen (minder dan 400 euro voor individu).

Studieschulden vormen 4 jaar na invoering al een zodanig probleem, nu ook voor de politiek, dat het leenstelsel ter discussie staat. En dat, terwijl jongeren hoe dan ook geconfronteerd worden met hoge huizenprijzen als koopstarter, juist door hun studieschuld minder maximale hypotheek kunnen nemen. Hoewel het woningtekort nog hoog blijft (326.000) komen er steeds meer woningen in de vrije huursector. Het gaat wel om instaphuren voor nieuwe bewoners vanaf 900 euro per maand zodat ook relatief goed verdienende jongeren (meer dan 2.000 netto per maand) met gemak een woonquote boven 40 % hebben, ten koste van het vrij besteedbare inkomen.

Tot besluit. Hebben de 'Millenials' generatie, geboren tussen 1985 en 2000 het moeilijker dan vorige generaties? Ja, om te beginnen ten opzichte van de Baby Boom generatie van de jaren '60, die -eventueel na wat hippie avonturen- met enige opleiding aan de slag konden in vaste banen met relatief hoge cao lonen en pensioensopbouw en daarvan nu de vruchten plukt ondanks de kortingen op het aanvullend pensioen door het Europese Bank beleid van lage renten.

Als geconcludeerd, de jongeren in het SER onderzoek moeten na afstuderen veelal genoegen nemen met flexwerk zonder pensioensopbouw, zzp-ers zijn onverzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en ook geen pensioensregeling wegens de kosten. Zij moeten dus dromen over relaties en gezin en wonen uitstellen, zeker als je bij je ouders woont uit financiële noodzaak. Dit probleem is nog veel erger in de door de crisis van 2008 zwaar getroffen landen zoals Griekenland, Spanje en Italië.

Wat betreft prestatiedruk en stress vermoed ik dat genoemde generatie meer dan de vorige generaties te maken heeft met een steeds snellere 'vliegwieleconomie' met steeds hogere prestatie-eisen en tegelijk toenemende nadruk op sociale- en netwerkvaardigheden in elk beroep. Mensen met een arbeidshandicap blijven het moeilijk hebben op de arbeidsmarkt, zeker na het afbouwen van de sociale werkvoorziening. Veel arbeidsgehandicapten zijn geëindigd in de bijstand.

⇒

programma

· 09.00 uur verzamelen op de lange Vijverberg en oefenen fraudelied

· 9.30 uur –Kitty Jong zal kort de actie toelichten en de eerste grote fraudevissen vangen en in ons FNV net stoppen

· 9.40 uur: Kamerleden mogen zelf fraudevissen vangen

· 9.45 uur: reactie Kamerleden en afsluiting door Kitty Jong

· 9.50 uur: einde met zingen FNV fraudelied en foto moment

begin	redactioneel	abonnement

doel	netwerk	verklaring

	DONATIE

hoofdredacteur:	Hans Goosen
eindredactie:	Therese Steur
redacteur economie:	Tjeerd de Boer
correspondent:	Marcel Thomassen
ondersteuning:	Initiatiefgroep
abonnees:	1.479
editie Maassluis:	80