Populisme door Tjeerd de Boer
20 maart: Electorale veldslag. Een mokerslag. Politiek midden verbrijzeld.
Hebben we te maken met de ondergang van de politiek in een Avondland? In
ieder geval roerde niet alleen maart zijn staart maar ook vele kiezers.
Kwispelturig gedrag van zwevende kiezers? Of is er meer aan de hand?
Vast staat dat populisme ook in Nederland geen modegril is en slechts een
tijdelijk verschijnsel.
Wat is populisme? Ik was van plan geweest om voor deze nieuwsbrief een
vervolgartikel te schrijven over vermogens ontwikkeling, maar vond het
nodig enige opmerkingen te maken over de opkomst van Thierry Baudet. Hij
herhaalde de stunt van Pim Fortuin in 2002: vanuit een niets naar bijna
alles. Of is dat wat overdreven gesteld? Natuurlijk schokte hij alle
gevestigde partijen door de grootste te worden in landelijke verkiezingen,
hoewel het officieel diende te gaan om provincies.
Het eerste en belangrijkste bij Baudet is dat hij als zovele populisten
nadruk legt op de 3 I's namelijk Identiteit, Immigratie en Islam. Het
eerste begrip heeft betrekking op de cultuur van een land, die bedreigd
wordt door vreemde culturen en godsdiensten, i.h.b. de islam, via
immigratie bijvoorbeeld. Populisten spelen handig in op gevoelens van angst
en onzekerheid bij de bevolking, niet alleen in cultureel opzicht
(verliezen we onze eigenheid?) maar ook qua werk en inkomen. Opvallend
echter weer dat vele populisten niet de economie centraal stellen maar
genoemde 3 onderwerpen.
Nou komt dat niet uit de lucht vallen. Concreet hebben veel mensen angst
voor globalisering maar beseffen niet of vaag over welk soort globalisering
het gaat. Betreft het toenemende concurrentie tussen landen, of de
verspreiding van godsdiensten, of sinistere complotten opnieuw? Algemeen
stelde ik in m’n artikelen dat globalisering met name globalisering van
turbokapitalisme betrof, met alle bekende nadelen die ik noemde zoals
uitbesteding van werkgelegenheid naar lage lonenlanden, een race naar de
bodem als het gaat om belastingheffing op vooral winsten en vermogens.
Vervolgens moest er constant worden bezuinigd op diverse collectieve
voorzieningen hoewel het geld tegen de plinten klotste, enige jaren na de
crisis van 2008. Velen begrijpen dat dan niet: de economie groeit volop,
het begrotingstekort is weer een overschot, de staatschuld kromp tot onder
de 50 %, maar nergens is geld voor. Sociale zekerheid, onderwijs, justitie,
overal achterstanden en personeelstekorten. Vervolgens is de stap snel
gemaakt om een politieke elite de schuld te geven en mogelijk ook een
kosmopolitische elite die wel vaart bij de globalisering van
turbokapitalisme.
Populisme als ondergangsfilosofie. In 2013 publiceerde Baudet een
proefschrift over de aanval op de natiestaat. Uiteraard worden natiestaten
bedreigd door globalisering van handel en productie en met name van
financiële markten, maar dat bedoelde Baudet niet. Het ging zoals gezegd om
een culturele en politieke bedreiging van buitenaf op natiestaten en ook
grotere gehelen als Europa. Hij is erg onder de indruk van de Ondergang van
het Avondland visie van Spengler (1921). Van Bannon, een maat van Donald
Trump, nam hij de Fourth Turning Theory waarin een 80 jarige cyclus wordt
verondersteld van opkomst, opbloei en uiteindelijk verval van staten. Na
1945 was er sprake van opbloei, de jaren '60 van het ontwaken, na de jaren
70 verval en sinds 2000 crisisfase kennelijk.
Baudet noemde in zijn toespraak kort na de verkiezingsuitslagen welke
krachten de Nederlandse en Europese cultuur ondermijnen, namelijk
universiteiten, journalisten, kunstenaars met subsidie, technocratische
bestuurders, dan wel de politieke elite van oude partijen en architecten.
Door het openstellen van grenzen zou een homeopatische verdunning optreden
van bevolkingen als deze zich vermengen met volkeren van elders. Hier wordt
zijn filosofie op zijn zachts gezegd ranzig, maar is Baudet een neofascist?
Nee, de historicus Frits Boterman stelt dat Baudet niet van plan is om
geweld te gebruiken tegen de bestaande orde zoals Hitler dat deed direct na
zijn verkiezing in 1933. Wel schaamde Baudet zich allerminst door contact
te hebben gehad met Jean Marie le Pen en thans om te gaan met uiterst
rechtse figuren zoals Bannon en Jared Taylor die een boek schreef over
blanke identiteit. Hij past dus goed binnen de Amerikaanse Alt Right
beweging waarbinnen ook gewelddadige fascisten zich thuis voelen. Deze
populisten nadrukken op een (ver) verleden van 'zuiverheid' van bevolking en
cultuur, een romantische visie wellicht die ook voorkwam bij linkse
filosofen als Rousseau.
Baudet als intellectueel. Hij liet graag blijken dat hij gymnasium deed
waarna hij afstudeerde als rechtsfilosoof bij de conservatieve pleitbezorger
Paul Cliteur. Heeft zeer veel filosofieboeken gelezen over conservatisme
waardoor hij een duidelijke visie ontwikkelde zoals aangeduid. Hij verwerpt
klimaatsveranderingstheorieën en is voor mij als wetenschapper dan 'verdacht'.
Elke wetenschap begint met vermoedens over bepaalde kwesties of ontwikkelingen
(hypothesen) die vervolgens getest moeten worden in de werkelijkheid, van
kosmos tot en met opwarming van het klimaat sinds een bepaalde periode. Baudet
moet bekend zijn met wetenschapsfilosofen zoals Popper, die stelt dat elke
theorie kan in principe waar zijn tenzij een tegendeel of weerlegging bewezen
wordt, zodat nieuwe theorieën of hypothesen gevormd moeten worden. Overigens
net zoals bij recherche werk.
Volgen we weer zijn visie, dan is kern daarvan de bedreiging van natiestaten
en hun cultuur door diverse invloeden en krachten buiten die staten. Een staat
moet een 'thuis' zijn voor de bewoners. Baudet is tegen de bestaande
machtselite in de maatschappij maar wil -zelf een elitaire figuur- deze
vervangen door een politieke frontlinie naar eigen smaak. Hij wil van alles
anders hebben, maar het woord anders is een leeg begrip, tenzij je aangeeft
anders dan wie en wat? Hij heeft geen duidelijk partijprogramma, zoals zovele
populisten, te vergelijken met een menukaart in een restaurant. Wie gaat nu
eten en drinken in een restaurant zonder kaart, met het gevaar dat je op zijn
minst voor onaangename verrassingen komt te staan bij de afrekening.
Maar vele populisten kiezen met hun gevoel i.p.v. verstand, Bannon sprak van
instincten die de doorslag geven in de politiek. Wat weten de kiezers echter
van Baudets ideeën en plannen op het gebied van sociale zekerheid, zorg,
onderwijs of justitie? In lijn met populisme voor natiestaten is wel een
'eigen banen en uitkeringen eerst' te vermoeden maar niet per sé te
verwachten. Ook hebben de kiezers van Baudet – als ook de gevestigde
politieke partijen, te maken met vele onbekende kandidaten die de Eerste
Kamer en provinciezetels moeten bezetten, zoals bij Wilders en LPF.
Klimaatshysterie? Het klimaat was een centraal thema bij de verkiezingen.
Voor Baudet dus makkelijk omdat er volgens hem met het klimaat niks aan de
hand is. Mogelijk wel met het sociale klimaat in Nederland, namelijk een
soort hysterie. Tot voor kort werd gas gezien als een schone brandstof in
vergelijk met olie en steenkool. Deze bus rijdt op aardgas! In Friesland
woningen waar toiletten met poepvergassing werden geïnstalleerd waardoor
forse besparingen op gaskosten op termijn. Veeboeren met energie neutrale
boerderijen dankzij vergassing van mest. Biogas uit pulp.
Maar gas moet in de ban worden gedaan zoals roken, Nederland zo snel
mogelijk van het aardgas. Er is niet zozeer sprake van een klimaatshysterie
maar anti gas hysterie. Baudet hield de kiezers voor dat de energieplannen
van het kabinet wel 1000 miljard gaan kosten. Hij hoefde zich als Profeet
en Messias niet te vermoeien als econoom om deze hypothese te testen aan
de praktijk. En hier kreeg de kiezer een economisch motief om op Forum voor
Democratie te stemmen. Door het kabinet Rutte 3 zou de energierekening voor
iedereen fors omhoog gaan terwijl grote bedrijven zoals Shell werden
ontzien. Logisch dat kiezers -ook bij links- dit kabinet gingen zien als
lakeien van het grootkapitaal, de globale zakkenvullende elite. Dan draaide
kabinet Rutte bij, net als bij de dividendbelasting afschaffen, maar welke
kiezer wil nou draaikonten en windvanen in de politiek?
Ter relativering. Natuurlijk veroorzaakte de opkomst van Forum voor
Democratie een schokgolf als bij de Groningse aardgaswinning. Maar tezamen
met Wilders haalden de populisten in Nederland 20 % van de stemmen in totaal,
80 % koos anders dan Baudet of Wilders. Het is wennen voor oude gevestigde
grote partijen als CDA, PvdA en ook VVD dat zij blijvend middenmoot partijen
blijven die kiezers verloren aan tal van nieuwe partijen zoals 50 plus, de
Partij voor de Dieren en Denk. Je kan dit verbrijzeling noemen van de
gevestigde oude politieke orde, of versplintering maar ook verrijking van de
parlementaire democratie. Net als in winkels met enorme assortimenten wordt
het moeilijker om een keus te bepalen en zullen kiezers zich gedragen als
consumenten waarvan velen kiezen op basis van impulsen op het moment van
keuze.
Je kan spreken van een politieke aardverschuiving door Forum voor Democratie,
die echter qua macht veel groter zou zijn geweest als het ging om Tweede
Kamer verkiezingen zoals in 2002 toen Fortuin met 26 zetels binnenkwam.
Baudet -niet erg geïnteresseerd in provinciepolitiek- kan het erg moeilijk
krijgen om kandidaten te vinden voor al die zetels in de Provinciale Staten.
Natuurlijk wordt gespeculeerd of het Forum voor Democratie dezelfde gevaren
krijgt als de LPF. Maar dan is het belangrijk om te beseffen dat steeds zo'n
20 % van de Nederlandse bevolking populistisch zal stemmen tenzij de
gevestigde partijen meer rekening houden met hun belangen en onvrede.
