RoSA! Nieuwsbrief 125 / 31 december 2018

Werksessie bij de gemeente over het Deltaplan schulden Spreker: mr. drs. Sarah Reitema als ervaringsdeskundige

Zie ook in Nieuwsbrief 122 : het inspreekmoment bij de commissie WIISA
"De oplossing van de schuldenproblematiek begint bij de schuldenindustrie, niet bij de schuldenaar.")

12 december 2018

Inleiding

Naar aanleiding van mijn inspreekmoment voor de begroting op 17 oktober bij de Raad, ben ik nu hier uitgenodigd. Ter voorbereiding van vandaag heb ik verschillende stukken gekregen, waaronder de Uitvoeringsplannen 2016-2017 en het onderzoeksrapport van Bureau Bartels. Uit deze stukken blijkt dat de trend helder is: de Rotterdamse schuldenproblematiek is de afgelopen jaren groter geworden. In deze spreektijd probeer ik mijn visie op de problematiek te uiten vanuit mijn persoonlijke ervaring en vanuit een filosofische achtergrond. Ik geloof dat wij met dit nieuwe college en met een integrale aanpak de uitdagingen van de Rotterdamse schuldenproblematiek aan kunnen gaan en de mensen kunnen helpen.

Ik zie de aard van de schuldenproblematiek als drieledig: we hebben in Nederland de bewindvoerders die als paddenstoelen uit grond zijn gekomen (de schuldenindustrie); we zitten in een proces van bewustwording van de ware aard van de problematiek (schaamte door schuld); we hebben een dieperliggend Europees probleem van de alsmaar stijgende privéschulden (systeemkritiek). Om tot een effectief Rotterdams Deltaplan te komen, is bewustwording van de ware drieledige aard van de schuldenproblematieknoodzakelijk.

Schijnbescherming in de schuldenindustrie

De trend is duidelijk zichtbaar en een grote oorzaak van het probleem ligt duidelijk bij een specifieke speler in het veld van de schuldenindustrie: de bewindvoerders. Sinds 2014 is naast toestandsbewind (beperkingen) ook schuldenbewind (problematische schulden) mogelijk. Sindsdien "is het aantal Rotterdammers dat onder beschermingsbewind is gesteld explosief gestegen: van 1681 mensen in 2013 naar 6278 mensen in 2017. Daarmee zijn de uitgaven bijzondere bijstand voor bewindvoerderskosten ook gestegen van bijna 2 miljoen naar 10 miljoen." Het is voor de Rotterdamse portemonnee wenselijk om het aantal mensen in beschermingsbewind omlaag te brengen.

Naast het Rotterdamse budget-technische belang, blijft bij mij de fundamentele gedachte opkomen: hoe kan het zijn dat commerciële partijen zorgtaken zoals beschermingsbewind uitvoeren? Ondanks dat de rechter de onderbewindstelling uitspreekt en het Landelijk Kwaliteitsbureau de bewindvoerders zou toetsen op kwaliteitseisen, toont de praktijk schrijnende gevallen.

Mijn partner is een voorbeeld van een schrijnend geval. Zijn lot ligt in handen van een bewindvoerder. Hij omschrijft zijn situatie als een "neerwaartse spiraal met weerhaken". Ik bied hem al jaren een duurzame aanpak, structuur, hulp – maar als je eenmaal prooi bent geworden van de zondige industrie waar geld wordt verdiend op kale kippen, kom je daar niet meer uit.

Hij heeft zich drie jaar geleden vrijwillig onder bewind gesteld. Zijn lot in handen van een bewindvoerder leggen was voor hem een laatste redmiddel om deze uitzichtloze situatie het hoofd te bieden. Hij vroeg om budgetbeheer maar de betreffende commerciële partij wist hem te overtuigen dat ze hem beter konden helpen als hij zich onder bewind liet stellen bij hun.

Sinds hij onder bewind staat, is zijn positie in vele opzichten verslechterd. Naast zijn financiële gezondheid heeft zijn psychische gezondheid zwaar te leiden onder deze machteloze positie. Sinds het vorige inspreekmoment is de situatie verder verslechterd. Zijn verpleger heeft geprobeerd om de wijkraad in te schakelen zodat wij niet alles alleen hoefden te doen. De wijkraad kon ons echter niet helpen omdat het om schulden ging. Inmiddels hebben wij een advocate erop gezet. Zij is gespecialiseerd in het aanklagen van bewindvoerders en heeft 20 zaken tegen bewindvoerders lopen. Mijn partner is slechts een van de velen die hier uit probeert te komen.

Naast het project "Regie bewindvoering" dat al loopt en wat ik toejuich, vind ik dat de Gemeente een waarschuwingsplicht heeft naar de Rotterdammers toe. Zolang we in Nederland deze taken bij commerciële partijen blijven neerleggen, is het van belang dat Nederlanders zich bewust zijn van de risico's. Veel Rotterdammers kennen de "gevaren" van bewindvoering niet. Ze verliezen hun handelingsbevoegdheid. Ze leggen hun lot in de handen van een commerciële partij. Het is een businessmodel dat sinds 2014 hyper-populair is. De bekendheid van de branchevereniging PBI moet vergroot worden. Daarnaast kunnen we een keurmerk bewindvoering invoeren. Hoe dan ook: zolang we deze zorgtaak uitbesteden aan commerciële partijen zal de monitoring, toezicht en regie op bewindvoering op korte termijn drastisch omhoog moeten gaan.

Schaamte door schuld

Een dieperliggend probleem ligt in de oorzaak van de schulden. Tot nu toe hebben we het gehad over de schulden zelf maar de schuldenindustrie komt pas in beeld op het moment dat de schulden al bestaan. De dieperliggende vraag is: waarom zijn er schulden en waarom stijgen die explosief? Een maatschappelijk dialoog hierover is noodzakelijk om de "schuldenaren" uit hun schulp te krijgen. Een groot aspect van de problematiek ligt in de psychologische factor: schaamte. "Het is jouw 'schuld' dat je in de financiële problemen zit", "Ik zou het nooit zover laten komen", "Waarom werk je eigenlijk niet", etc. Het probleem wordt nog steeds primair bij de schuldenaar neergelegd met als gevolg dat de schuldenaren zich schamen voor hun situatie – ze denken namelijk dat het hun eigen schuld is dat ze in deze situatie verkeren. Niet alleen bestaat een groot deel van de schulden uit boetes, incasso- en deurwaarderskosten, we leven in een kapitalistische maatschappij dat doordrenkt is van consumentisme. Hoe kun je het mensen kwalijk nemen dat ze spullen willen kopen als de hele maatschappij hierop is ingesteld? Zelfs als je duurzaam bent ingesteld en niet gevoelig bent voor mode, trends of luxe producten, dan nog zul je abonnementen moeten afsluiten voor telefonie, internet, stroom en ben je verplicht een ziektekostenverzekering te hebben.

Willen we effectief beleid omtrent preventie en vroegsignalering invoeren, zullen wij als stad en burger onze mede-Rotterdammers moeten helpen door een gelijkwaardig dialoog te voeren en de misconcepties omtrent schuldenaren recht te zetten. Wij moeten stoppen het probleem bij de schuldenaar neer te leggen. Het is een maatschappelijk probleem dat niet verholpen is als de schuldenaar "financieel zelfredzaam" is geworden. Als wij met zijn allen een ander discours inslaan, anders praten met elkaar, dan zullen de afvoerputjes van de schuldenindustrie (de schuldenaren) eerder geneigd zijn om aan de bel te trekken en zijn of haar situatie kenbaar te maken. Schuldenaren zouden zonder schaamte, open en eerlijk moeten kunnen zijn over hun situatie zonder daar sociaal of psychologisch onder te hoeven leiden. Laten we niet de schuldenaren als zondebok van dit probleem wegschrijven. De situatie wordt pas werkelijk inzichtelijk zodra wij het benoemen als een maatschappelijk probleem.

Meer spieken bij onze Europese buren

De Rotterdamse schuldenproblematiek is een probleem dat groter is dan deze stad alleen. Hoewel op nationaal en Europees toneel de overheidsschuld vaak centraal staat, is voor Nederland juist de private schuld het grote probleem. Nederland staat in de top van de ranglijsten als het gaat om private schulden. Als een van de weinige landen heeft Nederland grotere private schulden dan schulden van bedrijven. Nederland valt op!

Het probleem ligt niet primair bij de schuldenaar ligt. We hebben te maken met een macro-economisch probleem dat zich sinds meerdere jaren of decennia aan het ontwikkelen is. Als Gemeente kunnen we daar misschien nu niet veel mee, maar we kunnen wel kijken naar hoe onze buurlanden en buurgemeenten het doen en ons bewust zijn van het brede karakter van dit probleem.

Mijn advies aan jullie

Ik adviseer om in het nieuwe Rotterdamse beleid in ieder geval de volgende punten mee te nemen:

Zolang de bewindvoering door commerciële partijen wordt uitgevoerd, dient de regie op de bewindvoering een van de hoofdpunten van het beleid te zijn.
Waarschuw de burgers voor malafide bewindvoerders door de bestaande branchevereniging beter kenbaar te maken of door een keurmerk in te voeren.
Lobby voor de afschaffing van commerciële bewindvoerders. Breng deze taak exclusief onder bij de Gemeente.
De strekking van het nieuwe plan dient drastisch anders te zijn dan die van de plannen van 2016 en 2017. In de voorgaande jaren werd de nadruk op de "financiële zelfredzaamheid" van de schuldenaar gelegd. Dit is niet het kernprobleem en zolang het kernprobleem niet centraal staat, zal de problematiek alsmaar groter worden. Opvallend is overigens dat het 2016-plan de meervoudige problematiek erkent (p. 2), terwijl deze en andere kritische stukken in het 2017-plan zijn verdwenen.
Een herformulering van het hoofddoel van het beleid (de KPI): maak van de KPI "het aantal Rotterdammers met problematische schulden" in plaats van "het aantal Rotterdammers dat een duurzaam plan krijgt".
Investeer in vergelijkend onderzoek of lobby daarvoor bij de nationale politiek: hoe pakken andere Europese landen deze problematiek aan en wat kunnen we daarvan leren?
Verander het discours door een ander dialoog te voeren. Het is een maatschappelijk probleem en geen persoonlijk probleem waarvoor de schuldenaar zich moet schamen. Dit ten behoeve van preventie en vroegsignalering.
Stem beleid af op de verschillende profielen van de schuldenaren. 10% van de Nederlandse huishoudens heeft problematische schulden. Deze grote groep mensen kan niet over 1 kam geschoren worden. Divers beleid is nodig voor een diverse groep schuldenaren. Het Bartels-onderzoek kan hier een belangrijke rol in spelen (is dit al afgerond?).
Gebruik representatieve en recente data. Het 2017-plan bijvoorbeeld begint met een verwijzing naar 2015-data. Gezien de explosie van de cijfers en de ernst van de problematiek, is het van belang dat recente cijfers worden gebruikt. Ook hierin kan het Bartels-onderzoek een belangrijke rol spelen.
Ondanks dat de Gemeente een beperkte rol heeft, doet dat niet af aan de noodzaak van bewustwording van de schuldenproblematiek als groter maatschappelijk probleem. Begrip hiervan dient duidelijk te zijn in het nieuwe plan.

⇒

begin	redactioneel	abonnement

doel	netwerk	verklaring

FILMS	archief	DONATIE