De oplossing van de schuldenproblematiek begint bij de schuldenindustrie, niet bij de schuldenaar
Inspreekmoment begroting 2019
door Mr. drs. Sarah Reitema
Beste Raadsleden van de Gemeente Rotterdam,
Vandaag sta ik hier om jullie aandacht te vragen voor de schuldenproblematiek
in Rotterdam. In de begroting van 2019 is het Deltaplan gepresenteerd met het
oog op armoedebestrijding. In dit betoog stel ik dat de aanpak van het College
niet bijdraagt aan een oplossing van de schuldenproblematiek en ik verzoek
jullie daarom om dit onderdeel van de begroting niet vast te stellen. De opbouw
van dit betoog bestaat uit drie delen:
1. Ten eerste: een kritiek op de KPI van het Deltaplan;
2. Ten tweede: een oproep tot noodzakelijke bewustwording van de ware aard van de
schuldenproblematiek;
3. Ten derde: enkele constructieve suggesties ten behoeve van een fundamenteel
andere aanpak van de schuldenproblematiek.
KPI kritiek
Met het Deltaplan zou een "effectieve en samenhangende aanpak van de
schuldproblematiek" gerealiseerd moeten worden. Het streven is dat "15.000
Rotterdammers met financiële problemen (...) een ondersteuningsplan van de Gemeente
ontvangen gericht op duurzame aanpak van schulden".(1)
De Gemeente geeft het zelf toe: "er zijn geen exacte cijfers bekend van hoeveel
Rotterdammers problematische schulden hebben". Niet alleen is het zorgelijk (2)
dat de Gemeente deze cijfers niet op orde heeft, de inschatting die als basis dient
voor het Deltaplan is gebaseerd op slechts één indicator: je behoort tot de 27.000
Rotterdammers met problematische schulden als je een "betalingsachterstand van zes
maanden bij de zorgverzekering" hebt. Ik durf te stellen dat er méér dan 27.000
Rotterdammers zijn met problematische schulden dan deze indicator aangeeft.
Ondanks dat we kunnen aannemen dat het om méér dan 27.000 mensen gaat, worden met
het Deltaplan alsnog slechts 15.000 mensen "geholpen". Daarnaast is het aannemelijk
dat gedurende de vierjaarlijkse periode er méér mensen met problematische schulden
bij komen. Met andere worden, slechts een fractie van de groep Rotterdammers, in
ieder geval minder dan de helft, met problematische schulden wordt "geholpen"
Niet alleen is het plan kwantitatief slecht onderbouwd, kwalitatief heb ik ook mijn
vraagtekens. In hoeverre is deze fractie Rotterdammers daadwerkelijk geholpen met
een "ondersteuningsplan"? Een van de KPI zou moeten zijn: het aantal Rotterdammers
dat over vier jaar úit de problematische schulden is. Daarnaast zou een KPI op de
preventie gericht moeten zijn: het aantal nieuwe Rotterdammers dat in de
problematische schulden terecht komt in de komende vier jaar.
Noodzakelijke bewustwording
Niet alleen ben ik ervan overtuigd dat de KPI en het Deltaplan zoals gepresenteerd
géén, zelfs een averechtse, werking hebben op de schuldenproblematiek, mijn grootste
kritiek richt zich op het fundament waarop het beleid gebaseerd is. Het uitgangspunt
dat de schuldenaar de variabele is die moet veranderen, is volstrekt in strijd met
de realiteit. De realiteit is de industrie met een verdienmodel over de rug van
schuldenaren, gevoed wordt door perspectieven zoals deze. (3) Het is noodzakelijk
dat de gemeente het proces van bewustwording vandaag start, wil zij in haar
zittingstermijn nog iets positiefs kunnen bijdragen aan de schuldenproblematiek.
De oplossing van de schuldenproblematiek ligt niet bij de schuldenaar.
Ik sta hier niet om de conclusies van de onderzoeken van de ombudsman op te sommen. (4)
Ik sta hier ook niet om jullie de les te lezen en de actuele literatuur op te sommen. (5)
Jullie mogen zonder mij de bronnen erop nakijken.
Ik sta hier omdat ik al jarenlang met mijn neus op de harde feiten gedrukt word.
Ik leef al zeven jaar met een Rotterdammer met problematische schulden en hij is
slechts één van de "27.000" binnen alleen deze stad. Niet alleen zouden wij als stad
onze mede-Rotterdammers moeten helpen door een gelijkwaardig dialoog te voeren en de
misconcepties omtrent schuldenaren recht te zetten. Ze zijn niet te lui om te werken.
Ze zijn niet te dom om rekeningen te betalen. Ze zijn niet onwillig. Wij,
Rotterdammers, burgers en Gemeente, zouden moeten stoppen met het probleem bij de
schuldenaar neer te leggen. Bovendien bestaat een groot deel van de schulden uit
boetes, incasso- en deurwaarderskosten. (6) Hoeveel onderzoeken en voorbeelden moeten er
nog komen om dit in te zien?
Ik bied de schuldenaar al zeven jaar een "duurzame aanpak", structuur, ondersteuning.
Het maakt niet uit hoe de schuldenaar het aanpakt – als je eenmaal prooi bent van de
zondige industrie (7) waar geld verdiend wordt op kale kippen, dan kom je daar met een
duurzame aanpak mooi niet uit.
Uiteraard heeft hij bij de gemeente aangeklopt maar de begeleiding bleef uit. 2,5 jaar
geleden heeft hij zich vrijwillig onder bewind gesteld. Zijn lot in handen van een
bewindvoerder leggen was voor hem een laatste redmiddel om deze uitzichtloze situatie
het hoofd te bieden. Helaas. Zijn situatie is niet verbeterd maar in vele opzichten
zelfs verslechterd. De bewindvoerder is slechts een extra partij die geld aan hem
verdient. (8) Naast zijn financiële gezondheid heeft zijn psychische gezondheid zwaar
te leiden onder deze machteloze positie. Uit respect voor hem zal ik daar nu niet
verder op uitweiden. Maar neem van mij aan dat prooi zijn van deze industrie een
kwellende positie is om in te verkeren. En hij is niet de enige.
De oplossing van de schuldenproblematiek ligt bij de industrie.
Ik ben jurist, filosoof, consultant. Ik ben geen schuldenaar. Ik zie hoe het proces
verloopt met de partijen die hem zouden moeten helpen, van de Gemeente tot aan de
bewindvoerders tot aan psychische hulp en -verpleging. Partijen in de schuldenindustrie,
zoals bewindvoerders, zijn niet gebaat bij het oplossen van de schuldenproblematiek. Zij
verdienen hier hun geld aan. Het is hun verdienmodel.
Bijvoorbeeld: de samenleving ondergaat een digitale transformatie maar de
schuldenindustrie blijft leunen op briefpost. In plaats van ingewikkelde brieven te
sturen, kunnen schuldeisers ook het gesprek aangaan met de schuldenaar. (9) Anno 2018
zijn mensen eenvoudiger te bereiken middels belletjes, appjes of mailtjes. Wegens
beperkte tijd, staat een uitgebreidere toelichting op dit voorbeeld in de voetnoot. (10)
Dit soort praktijken zijn slechts een klein voorbeeld van hoe de industrie zich gedraagt.
Een ander voorbeeld: sinds een jaar ben ik direct betrokken bij de communicatie met de
bewindvoerder van mijn partner. Ik wil schot in de zaak. Een concrete oplossing is al
voorhanden. Een familielid is bereid geweest om een som geld neer te leggen waarmee de
bewindvoerder delen van de schulden kan betalen tegen finale kwijting. Mijn partner zou
uit de greep van de schuldeisers zijn en eindelijk weer kunnen ademen. In december 2017
is de bewindvoerder akkoord gegaan met de oplossing. Het is oktober 2018 en de brieven
naar de schuldeisers zijn nog steeds niet de deur uit. Ik wil jullie niet vermoeien met
de talloze excuses die we hebben gehoord waarom er nog steeds niks is gebeurd. (11)
"Het kabinet wil meer mensen uit de schulden helpen" door een brede schuldenaanpak.
"Alle betrokken partijen" moeten gezamenlijk meewerken. (12) Ik ben blij om te zien dat
het kabinet iets verder is in het bewustwordingsproces. Nu Rotterdam nog!
Wat dan wel?
Om de 27.000+ Rotterdammers daadwerkelijk te helpen, verzoek ik jullie om de begroting
niet vast te stellen. Dit is de eerste en noodzakelijke stap naar de bewustwording van
de ware aard van de schuldenproblematiek. Daarnaast stel ik volgende suggesties voor om
te bewegen naar een oplossing van de schuldenindustrie in plaats van een beleid van
verwijt naar de schuldenaar toe:
• Het aanpassen van de KPI naar het aantal Rotterdammers met problematische
schulden in
plaats van het aantal Rotterdammers dat een "plan" krijgt.
• De focus van de oplossing verplaatsen van de schuldenaar naar de schuldenindustrie
en
haar profiterende partijen.
• In plaats van plannen maken, het beschikbare geld direct laten stromen naar de
kwijtschelding van problematische schulden waarvan overheidsinstanties schuldeiser
zijn. (13)
• Actief betrokken zijn of op zijn minst het steunen van initiatieven zoals de
Schuldeisercoalitie. Deze coalitie bestaat uit een groep van primaire schuldeisers die
als
gemeenschappelijk streven heeft om particuliere klanten die slecht of niet kunnen
betalen,
proactief te helpen. Haar activiteiten zijn primair gericht op de schuldeisers
en ze hebben
een ethisch manifest over de omgang met klanten met geldproblemen.
(14)
Concluderend: het Deltaplan is ongefundeerd en de begroting verdient daarom geen
vaststelling. Om de schuldenproblematiek op te lossen is een drastische wijzing van
perspectief noodzakelijk waarbij niet de schuldenaar maar de schuldenindustrie centraal
staat. De overheidsinstanties als preferente schuldeisers moeten een belangrijkere rol
spelen in de oplossing. De overheidsinstanties als beleidsmakers moeten een belangrijkere
rol spelen in de oplossing. De Gemeente moet met een herziene constructieve aanpak komen
in het belang van de 27.000+ Rotterdammers en niet in het belang van de industrie.
Dank voor jullie aandacht. Voel jullie vrij om contact met mij op te nemen.
Groet,
Sarah Reitema,
Partner van Rotterdamse schuldenaar #21.364
(1) https://www.watdoetdegemeente.rotterdam.nl/programmas/maatschappelijke-onderste/maatwerkdienstverlening-1/#TekstWatgaanwedaarvoordoen
(2) Dit is een understatement. Het is uitermate zorgelijk dat de Gemeente
hier geen goed zicht op heeft. De Ombudsman heeft dat ook eerder geconstateerd,
zie https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2018/schuldhulpverlening-van-gemeenten-nog-niet-op-orde
(3) Met “deze” verwijs ik naar het beleid van het College omtrent de schuldenproblematiek zoals
gepresenteerd in de begroting van 2019.
https://www.watdoetdegemeente.rotterdam.nl/programmas/maatschappelijke-onderste/maatwerkdienstverlening-1/#TekstWatgaanwedaarvoordoen
(4) https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2018/schuldhulpverlening-van-gemeenten-nog-niet-op-orde
(5) https://www.socialevraagstukken.nl/aanpak-schuldenproblematiek-kan-echt-beter/
(6) https://www.schuldeiserscoalitie.nl/over-ons/
(7) Zondig volgens het Islamitisch bankieren, een vorm van bankieren waar ethische afwegingen een veel sterkere rol
spelen; https://www.socialevraagstukken.nl/waarom-islamitisch-bankieren-wel-standhoudt-tijdens-de-crisis/
(8) http://robesbewindvoering.nl/
(9) https://www.socialevraagstukken.nl/aanpak-schuldenproblematiek-kan-echt-beter/
(10) Zogenaamde financiële partners in de zorgsector zijn maar al te happig om EUR 40 incassokosten
op een rekening van EUR 36 te gooien. Uitleggen dat ik de latere rekeningen al betaald had en ik op
vakantie was ten tijde van de herinnering, is zinloos. Uitleggen dat als ze me een belletje hadden
gegeven of een mailtje hadden gestuurd, ik in een oogwenk de rekening had betaald, is zinloos. Mijn
voorbeeld is van juni dit jaar en gaat over Famed; https://www.famed.nl/organisatie/
(11) Aanvraag bij de rechtbank omdat het een nieuwe lening zou zijn (terwijl het een gift is);
wachten op uitspraak van de rechtbank; wisseling van bewindvoerder; een andere deadline die voorrang
had; de vakanties tussendoor; de berekeningen die gemaakt moeten worden; het dossier wat eerst
aangevuld moet worden met andere informatie; etc.
(12) https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/armoede-en-schulden/schulden-aanpakken
(13) Een punt wat ik niet eens eerder heb benoemd maar ook kwalijk is. Mijn partner, de schuldenaar,
heeft 20 schuldeisers achter zijn broek aan zitten. Overheidsinstanties zijn preferente schuldeisers.
Dit betekent dat zij als eerste het volle bedrag gestort krijgen. Wat er overblijft, wordt verdeeld
onder de private partijen.
(14) https://www.schuldeiserscoalitie.nl/over-ons/; De coalitie wordt op dit moment gevormd door
a.s.r., Achmea, Aegon, bol.com, Brabant Water, CZ, De Key, Delta Lloyd, Eigen Haard, Elbuco, Essent,
KPN, Menzis, Nuon, Obvion, Rochdale, Universiteit van Amsterdam/Hogeschool van Amsterdam,
VodafoneZiggo, Santander en Ymere.
